کوچ پرندگان از میدان شهدا
پرنده‌فروش‌های خیابان توحید از تصمیم شهرداری برای جابه‌جایی این راسته به بولوار توس گلایه دارند.
راسته پرنده‌فروش‌ها نامی آشنا برای همه عاشقان سینه‌چاک و و خریداران پروپاقرص پرندگان است. این راسته از ابتدای میدان شهدا شروع می‌شود و به‌سمت میدان توحید ادامه پیدا می‌کند.
چشمم که به پرندگان رنگارنگ داخل قفس‌ها می‌افتد، بی‌اختیار می‌ایستم و توجهم به آن‌ها جلب می‌شود. چند‌نفری در مغازه دارند سر قیمت کاسکویی زیبا چانه می‌زنند. فروشنده می‌گوید: قیمت این پرنده ۳۰میلیون‌تومان است؛ کمتر هم نمی‌دهم. گویا پرنده‌باز‌ها بهای زیادی برای خرید پرندگان زینتی می‌پردازند.
راسته پرنده‌فروش‌ها قدمتی حداقل پنجاه‌ساله دارد، اما شهرداری از حدود سه ماه پیش اعلام کرده است مغازه‌های پرنده‌فروشی باید به توس۹۷ منتقل شوند. در گزارش پیش رو، نظر مغازه‌دار‌ها را درباره جابه‌جایی این راسته به بولوار توس جویا شدیم.
۲ کاروان‌سرا، محل خرید و فروش کبوتر‌ها
رضا مهدوی هفتاد‌ساله از کبوتر‌فروش‌های باسابقه و قدیمی درمحدوده میدان شهداست. او از دهه۵۰ به پرنده‌فروشی در این محدوده مشغول بوده است. مهدوی می‌گوید: سابقه خرید‌وفروش پرنده در میدان شهدا به دهه۵۰ برمی‌گردد. در دهه۵۰ و ۶۰ دو کاروان‌سرای قدیمی در اطراف میدان شهدا قرار داشت که پاتوق اصلی خرید و فروش پرنده در مشهد به‌ویژه بالا‌خیابان بود.
به گفته او بیشترین نوع پرنده‌ای که در این محل عرضه و فروخته می‌شد، در درجه اول، کبوتر و مرغ و خروس لاری و معمولی بود. روز‌های جمعه اوج بازار فروش پرنده در این کاروان‌سرای قدیمی بود. فروشندگان سیار با سبد‌های پر از کبوتر در کاروان‌سرا جمع می‌شدند. چند مغازه کبوتر‌فروشی هم دایر بود.
مهدوی ادامه می‌دهد: در آن زمان، هنوز خرید و فروش پرندگان تزیینی یا سخنگو مثل امروز باب نشده بود؛ البته تک‌وتوک افرادی، پرندگانی مثل قناری و مرغ عشق را برای فروش می‌آوردند.
این پرنده‌فروش با اشاره به قداستی که کبوتر برای زائران و مجاوران مشهدی داشت، می‌گوید: آن سال‌ها رسمی به نام «نذر کبوتر» وجود داشت. این رسم ارتباط مستقیمی با وجود بارگاه منور امام‌رضا (ع) داشت. در دهه‌های۵۰ و ۶۰ در صحن سقاخانه یا همان «اسماعیل‌طلا» فضای نرده‌کشی‌شده‌ای وجود داشت که برای نگهداری کبوتر‌های حرم درست شده بود.
هنوز هم بیشتر کسانی که تمایل به نگهداری پرندگان دارند، همین افراد عاشق پرندگان هستند
به گفته او زائران و مجاوران با ورود به این صحن، گندم نذری خریداری می‌کردند و برای کبوتران می‌ریختند. زیارت‌کنندگان اعتقاد عجیبی به این نذر گندم داشتند. بعضی‌ها هم نذر کبوتر داشتند؛ کبوتری را خریداری و درحرم مطهر رها می‌کردند. محل خرید و فروش این کبوتر‌های نذری همین کاروان‌سرای میدان شهدا بود.
آن‌طور‌که مهدوی می‌گوید، آن سال‌ها بین کبوترباز‌ها این اعتقاد نیز وجود داشت که اگر درزمان خرید و فروش، کبوتری از دست مشتری بیرون پرید، نباید صید شود؛ چون این کبوتر از لحظه آزادی کبوتر حرم به شمار می‌رفت و کسی حق صید او را نداشت.
با اجرای طرح توسعه میدان شهدا در دهه۸۰ این دو کاروان‌سرای قدیمی تخریب شد. کبوتر‌فروش‌های این کاروان‌سرا نیز در راسته میدان شهدا تا دروازه‌قوچان مغازه‌هایی را خریداری یا اجاره کردند و این خیابان آرام‌آرام راسته پرنده‌فروشان شد.
خریداران عرب هم داریم
سید‌مهدی موسوی متولد سال۱۳۵۷ با ۲۲ سال سابقه کار در‌زمینه خرید و فروش پرندگان زینتی و سخنگو از قدیمی‌ترین فروشندگان نسل جدید پرنده‌فروش‌ها در راسته میدان شهداست.
او درباره پیشینه خرید و فروش پرندگان زینتی و سخنگو می‌گوید: با اطمینان نمی‌توان گفت علاقه به نگهداری پرندگان زینتی و سخنگو از چه زمان و توسط چه گروهی از مردم در مشهد مرسوم شد. خود من با‌توجه‌به سابقه بیست‌ودوساله و علاقه‌ای که از قبل به نگهداری پرندگانی مثل قناری و مرغ عشق داشتم، وارد این کار شدم. می‌توانم بگویم خانواده‌های طبقه متوسط به بالای مشهدی برای لذت‌بردن از زیبایی و صدای خوش برخی پرندگان مثل قناری، مرغ عشق و عروس هلندی این پرندگان را خریداری و در خانه نگهداری می‌کردند.
او ادامه می‌دهد: در‌واقع اولین کسانی که پرندگان تزیینی را نگهداری کردند، به‌دلیل عشق و علاقه‌شان بود، نه جوجه‌کشی و سود. هنوز هم بیشتر کسانی که تمایل به نگهداری پرندگان دارند، همین افراد عاشق پرندگان هستند.
برای افرادی مثل من که برای اولین‌بار پا به مغازه پرنده‌فروشی می‌گذارند، فهم و درک قیمت‌های میلیونی این پرندگان زیبا کمی سخت است، اما واقعیت این است که قیمت این پرندگان زینتی گاهی تا ده‌ها‌میلیون تومان هم می‌رسد.
موسوی می‌گوید: ما در مغازه، پرندگانی با قیمت ۳، ۲ میلیون‌تومان مثل مرغ عشق و قناری و تا ۴۰، ۳۰ میلیون‌تومان مثل کاسکو و حتی پرندگانی با قیمت‌های بیشتر داریم.
به گفته موسوی، متوسط سنی خریداران پرنده‌ها بین دوازده تا پنجاه‌سال است. بیشتر خریداران شهر‌نشین و از طبقه متوسط هستند؛ «البته تعدادی خریدار خارجی به ویژه از کشور‌های عربی مانند امارات، عمان و عربستان سعودی هم داریم که درصورت پیدا‌کردن پرنده مورد‌نظرشان پول خوبی پرداخت می‌کنند. بیشتر این افراد درکنار زیارت امام‌رضا (ع) به راسته پرنده‌فروش‌ها در میدان شهدا نیز سر می‌زنند و پرنده مورد‌نظرشان را خریداری می‌کنند.»
او صحبت‌هایش را این‌طور دنبال می‌کند: من پرنده‌های مختلفی با قیمت‌های یک‌میلیون تا چند‌ده‌میلیون‌تومانی فروخته‌ام. گران‌ترین پرنده‌ای که فروخته‌ام، یک جفت «باراتای مخملی یا کاکلی» بود که نوعی طوطی‌سان است و سال گذشته به قیمت ۵۵۰میلیون‌تومان آن‌ها را فروختم. قیمت همین جفت طوطی الان نزدیک‌به ۷۰۰ میلیون‌تومان است.
خانواده طوطی‌سانان به‌دلیل رنگارنگی و هوش زیاد و توانایی سخن‌گفتن، گران‌ترین گروه پرندگان تزیینی و سخنگو هستند. حتی خیلی از پرنده‌فروش‌ها خودشان توان خرید و نگهداری این پرندگان زیبا و کمیاب را ندارند. البته این پرندگان مشتری‌های خیلی خاصی دارند.
دورافتادگی و از‌دست‌دادن مشتری
به گفته پرنده‌فروش‌های این راسته، شهرداری براساس ابلاغیه و ضرب‌الاجل تعیین‌شده به‌دنبال انتقال پرنده‌فروش‌ها از محدوده میدان شهدا به مکانی در انتهای شهر واقع در توس۹۷ (کال زرکش) است. بسیاری از پرنده‌فروش‌ها با‌توجه‌به دوری راه و فراهم‌نبودن زیرساخت‌های لازم با این انتقال مخالف و خواستار تجدید‌نظر شهرداری دراین‌زمینه هستند.
قطعا این جابه‌جایی باعث می‌شود ما مشتری‌هایمان را از دست بدهیم
علیرضا حصاری، از پرنده‌فروش‌های این راسته، می‌گوید: یکی از مشکلات مهمی که این انتقال برای پرنده‌فروش‌ها به وجود می‌آورد و باعث مخالفتمان با این طرح می‌شود، این است که توس۹۷ دورافتاده و تقریبا خارج از شهر است. با‌توجه‌به سابقه پنجاه‌ساله حضور پرنده‌فروش‌ها در میدان شهدا و این حقیقت که بیشتر مشتری‌های ما راسته خیابان توحید را می‌شناسند، قطعا این جابه‌جایی باعث می‌شود ما مشتری‌هایمان را از دست بدهیم.
او ادامه می‌دهد: برخی از مشتری‌های ما زائران عرب‌زبان هستند که بعد‌از زیارت، می‌آیند و از ما خرید می‌کنند؛ با جابه‌جایی بازار، بی‌شک این دسته از مشتری‌ها را از دست خواهیم داد.
به گفته حصاری، اگر هم بر فرض محال، بعد‌از یک یا دوسال مشتری‌ها با این محل آشنا شوند، در این مدت پرنده‌فروش‌ها چطور باید کسب درآمد داشته باشند و زندگی کنند.
او می‌افزاید: من گاهی تا ساعت ۲ و ۳ نیمه‌شب در مغازه هستم و به پرنده‌های داخل مغازه رسیدگی می‌کنم. آیا ممکن است که کسی نیمه‌شب به خارج از شهر تردد کند و گرفتار دزدان و سارقان نشود؟
او با دلخوری می‌گوید: چه کسی ضمانت حفظ جان و اموال ما را خواهدکرد؟ آیا جایی نزدیک‌تر و در داخل شهر برای فعالیت ما پیدا نمی‌شود؟
این پرنده‌فروش ادامه می‌دهد: در حال حاضر ۱۶۰مغازه پرنده‌فروشی در این راسته قرار دارد و در هر مغازه به‌طور مستقیم سه‌نفر مشغول به کارند. وقتی خرید و فروش نباشد، همه این افراد ورشکسته می‌شوند و مجبور به ترک این شغل خواهند بود. اگر حرف شهرداری بر سر تمیزی و بهداشت مغازه‌هاست، مطمئن باشید که پرنده‌فروشی‌ها مشکل غیر‌بهداشتی ندارند و بیماری را منتقل نمی‌کنند.
اگر دکتر و متخصص بیاورند و آزمایش کنند، متوجه این موضوع خواهند شد. من روزی دوتاسه‌مرتبه مغازه‌ام را می‌شویم و تی می‌کشم. چون اگر مغازه‌ام کثیف باشد، ضرر مالی‌اش پیش از همه متوجه خودم خواهد بود.
ناامنی، مهم‌ترین مشکل محل جدید
یکی از انتقاد‌های مهم پرنده‌فروش‌ها درباره انتقال بازار به مکان جدید، نداشتن امکانات و نبود امنیت در آن، برای حفظ پرندگان است. موسوی می‌گوید: همین مغازه را که در قلب مشهد و جایی قرار دارد که مردم تا صبح مشغول رفت‌وآمد هستند، تا حالا سه‌بار سرقت کرده‌اند؛ سارقان سقف مغازه را سوراخ کرده و همه پرنده‌هایم را برده‌اند.
در محلی خارج از محدوده امن شهری و حاشیه شهر چطور می‌توان اطمینان به حفظ مغازه‌ها و پرندگان داخل آن داشت؟ ازطرف دیگر، وقتی از مغازه‌های درنظر‌گرفته‌شده بازدید کردم، متوجه شدم به‌جز ناامنی، حداقل امکانات نیز در آن‌ها فراهم نیست و مثلا لوله‌کشی آب و گاز وجود ندارد!
مگر می‌شود با دبه و پیک‌نیک مغازه را گرم کرد! با وقوع یک حادثه و ترکیدن پیک‌نیک، همه سرمایه آدم دود می‌شود و به هوا می‌رود. با‌توجه‌به این مشکلات، بیشتر مغازه‌دار‌ها با انتقال از این محل به جای دیگر مخالف هستند.
بسیاری از پرنده‌فروش‌های این راسته معتقد‌ند که شهرداری می‌تواند با انتقال پرنده‌فروش‌ها به یک محل مناسب و خوب، به‌شکل بهتر از آن بهره‌برداری کند.
سید‌حسین درویش، یکی دیگر از مغازه‌داران، می‌گوید: در بیشتر اوقات، خانواده‌ها و شهروندان برای دیدن و لذت‌بردن از این پرنده‌های زیبا به داخل مغازه می‌آیند و بعد‌از چند دقیقه لذت‌بردن بدون هیچ صحبتی از مغازه خارج می‌شوند. این موضوع نشان‌دهنده علاقه شهروندان به پرندگان تزیینی و زیباست.
شهرداری باید از این فرصت به‌عنوان یک جاذبه شهری و گردشگری استفاده کند و با ساخت یک مجتمع بزرگ در داخل شهر مثلا الماس شرق، از این جاذبه بهره ببرد؛ به‌این‌شکل که پرنده‌فروش‌ها کار خودشان را انجام می‌دهند و شهروندان و گردشگران نیز از یک جاذبه جدید گردشگری دیدن می‌کنند. با این کار، هیچ‌گونه هزینه‌ای متوجه شهرداری نخواهد شد و مشکلی هم پیش نخواهد آمد.
افتتاح فاز اول مجتمع پرندگان در نوروز ۱۴۰۳
مدیرعامل سازمان سامان دهی مشاغل شهری شهرداری مشهد درباره طرح انتقال پرنده فروش‌های میدان شهدا به بولوار توس می‌گوید: فعالیت پرنده فروش‌ها و ماهی فروش‌ها در داخل شهر به دلیل احتمال انتقال بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان ممنوع و غیرقانونی است.
حسن کلیدری ادامه می‌دهد: درست است که پرنده فروش‌ها در رده یکم مشاغل خدماتی هستند، اما این را در نظر داشته باشید که مزاحمت مشاغل تنها به آلودگی صوتی و بو محدود نمی‌شود. احتمال انتقال بیماری دلیل این جابه جایی است، به ویژه اینکه مغازه‌هایی که در میدان شهدا هستند، استاندارد‌های لازم را در این زمینه ندارند، اما مجتمع تجاری احداث شده در بولوار توس، تهویه و دیگر استاندارد‌های لازم را برای نگهداری پرندگان داراست.
مزاحمت تنها به آلودگی صوتی و بو محدود نمی‌شود و احتمال انتقال بیماری دلیل این جابه جایی است
او در ادامه به دو نوع بیماری آنفلوآنزای ملنگو و مرغ عشق اشاره می‌کند و می‌گوید: امکان انتقال این نوع آنفلوآنزا به مردم هست. مغازه دار‌ها هم در مرکز شهر هستند و تراکم جمعیت در این قسمت از شهر بسیار بیشتر از حومه است.
به گفته کلیدری، پس از گمانه زنی‌ها و اقدامات کارشناسی شده، محل مجتمع در توس ۹۷ (کال زرکش) تعیین و ساخت مجتمع پرندگان در این محل آغاز شد. فاز اول مجتمع پرندگان با ظرفیت هفتاد مغازه تا عید نوروز امسال تکمیل می‌شود و دراختیار پرنده فروش‌ها قرار خواهد گرفت. ساخت فاز دوم نیز با ظرفیت و تعداد مغازه بیشتر در سال آینده آغاز خواهد شد.
مدیرعامل سازمان سامان دهی مشاغل شهری شهرداری مشهد درباره گلایه مغازه دار‌ها از نبود امکانات گرمایشی و آب در این مجتمع می‌گوید: تا زمان جابه جایی، مجتمع به همه امکانات لازم برای نگهداری پرندگان مجهز خواهد شد؛ از این بابت پرنده فروش‌ها نگرانی نداشته باشند.
کلیدری در پاسخ به دیگر نگرانی مغازه دار‌ها درباره امنیت مجتمع نیز می‌گوید: مجتمع تجاری پرندگان در داخل شهر و فضای مسکونی ساخته شده؛ به علاوه دور تا دور مجتمع دیوار و حصارکشی شده است. نیرو‌های امنیتی، نگهبان، تجهیزات کامل و دوربین‌های نصب شده در محل تضمین کننده امنیت محل خواهند بود. در طول روز هم قطعا مغازه دار‌ها باید مراقب فضای مغازه و اموال خود باشند.
او ادامه می‌دهد: مغازه دار‌ها نباید نگران ازدست دادن مشتری و دوری راه باشند؛ چون این محل داخل شهر قرار دارد و از لحاظ دسترسی و وسایل حمل و نقل عمومی هیچ مشکلی وجود ندارد. به طور قطع بعد از افتتاح فاز اول، با توجه به امکانات و امتیازات موجود، مجتمع رونق خواهد یافت.
پرنده فروشان مجاز به فعالیت در محدوده شهری هستند
رئیس اداره حفاظت محیط زیست مشهد، واحد‌های خدماتی را در رده یک تا پنج تقسیم می‌کند و توضیح می‌دهد: فقط رده یک اجازه دارد در محدوده شهری فعالیت کند. این رده بندی براساس میزان آلایندگی و مزاحمت مشاغل صورت گرفته است.
هادی موسی پور ادامه می‌دهد: پرنده فروشان در رده یک قرار دارند و ۱۵۰ مغازه پرنده فروشی می‌توانند در شهر فعالیت کنند. به گفته موسی پور، مشاغل رده دو و سه باید خارج از محدوده شهری فعالیت کنند و رده‌های ۴ و ۵ باید از حریم سی کیلومتری شهری خارج باشند.
او یادآور می‌شود: طبق مصوبه شورای سلامت، پرنده فروشان باید به بولوار توس منتقل شوند و در فضایی که خاص این شغل در نظر گرفته شده است، مستقر شوند.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست مشهد در ارزیابی شغل پرنده فروشی از نگاه محیط زیستی می‌گوید: متأسفانه برای ارائه جواز کسب به اصناف از محیط زیست استعلام گرفته نمی‌شود که ما بگوییم فلان شغل به محیط زیست آسیب می‌زند یا خیر.
* این گزارش شنبه ۷ بهمن‌ماه ۱۴۰۲ در شماره ۵۴۵ شهرآرامحله منطقه ۱ و ۲ چاپ شده است.
لینک کوتاه
ارسال نظر
خاطرات قصاب قدیمی از خرید گوشت با پول حلبی 
تلاش کاراته‌کار نوجوان برای برداشتن موانع 