گمنامی مردان دریا

کمتر‌کسی می‌داند که بامداد هفتم آذر‌۱۳۵۹ در پهنه آب‌های خلیج فارس طی عملیات مروارید، اسکله‌های نفتی «البکر و الامیه» عراق به آتش کشیده شد. با اجرای این عملیات، صادرات نفتی عراق از‌طریق خلیج فارس و دریای عمان قطع شد و شاید بهتر است بگوییم نیروی دریایی عراق نابود و سیادت دریایی ایران محقق شد.

کمتر‌کسی می‌داند نیروی دریایی کشور عزیزمان طی سال‌های جنگ تحمیلی بیش‌از ۱۰ هزار فروند کشتی نفت‌کش و تجاری را اسکورت کردند تا اقتصاد کشورمان دچار مشکل نشود. به‌مناسبت روز نیروی دریایی با دونفر از دریانوردان ارتشی گفتگو کردیم.

کودکی و ایستادن کنار اسکله

برای شنیدن خاطرات دریانوردی با دریا‌دار دوم ستاد سیاوش جَرِه، ساکن محله بهشتی هم‌کلام می‌شویم که این روز‌ها در کانون بازنشستگان ارتش واقع در محله امام خمینی (ره) مشغول به خدمت است. آشنایی او با دریا به سال‌های کودکی‌اش برمی‌گردد.

پدرش نظامی بود و در اهواز خدمت می‌کرد. گاهی برای تفریح به آبادان و خرمشهر می‌رفتند. بهترین سرگرمی او ایستادن کنار اسکله و تماشای کشتی‌ها بود. این فکر همیشه با او بود که روی عرشه چه می‌کنند، هدایت این کشتی‌ها چگونه است و سؤالات دیگر که در ذهنش می‌چرخید و در‌نهایت او را به این شغل علاقه‌مند کرد.

سال‌۵۹ که دیپلمش را گرفت، با انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه‌ها هم‌زمان شد. او همچنان اصرار داشت در رشته مورد‌علاقه‌اش درس بخواند؛ به‌همین‌دلیل پیگیر بود تا ببیند کی می‌تواند در نیروی دریایی مشغول تحصیل شود.

دریا‌دار دوم ستاد می‌گوید: قبل‌از انقلاب، نیروی دریایی دانشکده افسری نداشت و دانشجویان برای آموزش به کشور‌های دیگر می‌رفتند، اما سال‌۱۳۶۰ بر‌اساس نیاز نیروی دریایی، دانشکده افسری امام‌خمینی (ره) در نوشهر تأسیس شد. سال‌۱۳۶۲ وارد دانشکده افسری نیروی دریایی شدم. رشته ناوبری و مهندسی کشتی را انتخاب کردم و پس‌از چهارسال در همین رشته فارغ‌التحصیل شدم.

هر‌چند زمان فارغ‌التحصیلی‌اش اواخر جنگ بود، کارش را در عملیات‌های نیروی دریایی بوشهر روی واحد‌های شناور ناو‌های موشک‌انداز کلاس پیکان آغاز کرد. او سال‌ها به‌عنوان افسر توپخانه ملوان، افسر راه و عملیات، فرمانده دوم و فرمانده یگان‌های موشک‌انداز خدمت کرد.

موشک در گندم‌ها عمل نکرد

بعد‌از عملیات مروارید، هر‌چند عراق در دریا نمی‌توانست کاری کند، کشور‌های بزرگ دنیا تجهیزاتی به عراق داده بودند و سعی می‌کردند ضرباتی ازطریق هوایی به سیستم دریایی ما وارد کنند. در زمان جنگ تنها ترمینال نفتی کشور، ترمینال جزیره خارک بود که همه صادرات از آنجا انجام می‌شد و این جزیره در تیررس عراقی‌ها بود. تجهیزات بندر شهید‌رجایی بندرعباس هم هنوز افتتاح نشده بود و تنها بندر مهم در آن زمان بندر امام بود. واردات و صادرات از‌طریق بندر امام انجام می‌شد.

عراق این موضوع را می‌دانست و سعی می‌کرد به کشتی‌هایی که نفت صادر یا کالا‌های اساسی وارد می‌کردند، حمله کند؛ به‌همین‌دلیل نیروی دریایی وظیفه اسکورت کشتی‌های نفت‌کش و کشتی‌های تجاری را برعهده داشت. طی هشت‌سال دفاع مقدس بیش‌از ۱۰ هزار فروند کشتی اسکورت شد که از این تعداد، کمتر از دویست‌فروند مورد‌اصابت موشک‌ها قرار گرفت و تعداد انگشت‌شماری غرق شد.

دریادار دوم جره با دادن این اطلاعات ادامه می‌دهد: برای محافظت از هر کاروان حدود ۱۰ فروند کشتی جمع می‌شدند و سلاح‌های ضدهوایی را روی آن‌ها مستقر می‌کردیم تا کاروان مورد‌نظر را اسکورت کنیم. یک‌بار کشتی را که به بندر امام می‌بردیم، بار گندم داشت. وضعیت قرمز شد. این را هم بگویم که در خلیج فارس، جایی هست که رأس‌المطاف نام دارد و به‌علت عمق کم آن، کشتی‌ها باید از ساحل فاصله زیادی بگیرند و در عمق دریا حرکت کنند.

جزیره بوبیان در شمال غربی خلیج‌فارس وجود دارد که در دوران جنگ در‌اختیار عراق قرار گرفته بود و با استقرار سامانه‌های موشکی، کشتی‌های ما را می‌زدند. آن روز هنگام عبور از آن منطقه موشکی به کشتی ما اصابت کرد، اما عمل نکرد. پس از بررسی متوجه شدیم موشک وارد انبار گندم شده و میان گندم‌ها گیر کرده است، کشتی را به ساحل رساندیم و تیم خنثی‌کننده آمد و موشک را خنثی کرد و بدون هیچ آسیبی گندم‌ها وارد کشور شد.

نبرد با دزدان دریایی

حرف از دزدان دریایی که به میان می‌آید توضیح می‌دهد: از دهه‌۸۰ حضور دزدان دریایی در خلیج عدن جدی شد و دو کشتی ما را هم به گروگان گرفتند. با‌وجود فاصله بسیار ما از این خلیج، ناو‌هایی برای امنیت کشتی‌های تجاری و نفت‌کش به آنجا اعزام شد، خوشبختانه از آن زمان به بعد نتوانستند کشتی را از ما بگیرند.

دریادار دوم ناگهان خاطره‌ای یادش می‌آید و خنده بر لبانش می‌نشیند. می‌گوید: نمی‌دانم فیلم «کاپیتان فیلیپس» را دیده‌اید یا نه. این فیلم بر‌اساس واقعیت ساخته شده است، اما اتفاقی مشابه آن حتی قبل از سرقت کشتی آمریکایی برای ما رخ داده بود. آن زمان فرمانده منطقه سوم چابهار بودم. خبر دادند یکی از کشتی‌های تجاری ایرانی که از آمریکای جنوبی می‌آمده، در سواحل سومالی توسط دزدان دریایی گروگان گرفته شده است.

تعطیلات عید نوروز بود. به ما مأموریت دادند کشتی را آزاد کنیم، آن هم در فاصله‌ای ۲ هزارکیلومتری از سواحل ایران. بچه‌های نیروی دریایی را با کشتی‌های تجاری فرستادیم و ناو‌های انتهای خلیج عدن را هم به‌سمت سومالی فراخواندیم.

بالاخره نزدیک سواحل سومالی به کشتی رسیدند. دزدان دریایی بلافاصله شروع کردند به شلیک و بچه‌های ما ازسوی قایق‌های هجومی به کشتی نزدیک شدند و توانستند کشتی را تصرف کنند. هرچند تیراندازی در کشتی ادامه داشت، عملیات با موفقیت به پایان رسید و آن کشتی را به سلامت به کشور آوردیم.

ناو‌ها در‌برابر امواجی کوه‌پیکر

وقتی درباره طوفان روی دریا از او می‌پرسیم، توضیح می‌دهد: برای سنجش قدرت دریا معیاری از یک تا ۱۰ داریم. در قدرت سه، ارتفاع امواج دو تا سه متر است. در قدرت هشت، امواج کوه‌پیکر هستند. بار‌ها در طوفان‌های سهمگین گیر کرده‌ایم. یک بار وسط خلیج فارس بودیم که گرفتار یکی از طوفان‌های حاره‌ای شدیم. آن زمان افسر نگهبان بودم. در هوای تاریک دیدم یک موج بزرگ (کوه‌پیکر) آمد و تمام ناو را پوشاند.

سر ناو داخل آب رفت، موتور را عقب گرفتم تا بیرون بیاید، اما سر ناو به سرعت بیرون نیامد. قدرت موج به‌اندازه‌ای بود که موج‌شکن را از جلو کنده بود. شرایط سختی بود؛ حتی نمی‌توانستم دور بزنم. سینه ناو روی امواج بازی می‌کرد. آن‌قدر جلو رفتم تا دریا بهتر شد و توانستم دور بزنم. البته در شرایط طوفانی همه در‌ها و دریچه‌ها را می‌بندیم تا آب به داخل ناو نفوذ نکند؛ به همین‌دلیل ناو‌ها غرق نمی‌شوند.

کار در زیر دریا، سخت و خطرناک

دریانوردی، یکی از کار‌های سخت است، اما کار در زیردریایی سخت‌تر است. شخصیت ماجراجوی جره باعث شد بعد‌از پنج‌سال خدمت در نیروی دریایی به‌دنبال خدمت در زیردریایی برود. برای دوره تخصصی زیردریایی به مدت دو‌سال به یکی از کشور‌های خارجی اعزام شد و پس‌از برگشت به ایران دوسال و اندی فرمانده زیردریایی نوح بود.

او درباره کار در زیردریایی توضیح می‌دهد: کارکنان زیردریایی به‌صورت یک‌دوم کار می‌کنند؛ یعنی یک گروه سر پست‌هایشان هستند و گروه دیگر استراحت می‌کنند. فضای زیردریایی کوچک است و تخت‌ها فقط به‌اندازه نصف کارکنان است. نیرو‌ها هر چهارساعت جابه‌جا می‌شوند. کوچک‌ترین اشتباه باعث وقوع حادثه می‌شود.

در زمانی‌که زیر آب هستیم، به‌جز دستگاه‌ها چیز دیگری قابل رؤیت نیست. از‌طرفی به‌دلیل نبود امواج، در زیردریایی خبری از وسایل ارتباطی نیست. در فضای کوچک هم نمی‌توان فعالیت‌های ورزشی خاصی انجام داد. همه این‌ها دست به دست هم می‌دهد و بر شرایط روحی و روانی افراد اثر می‌گذارد. برخورد‌ها و مدیریت شرایط اهمیت بسیار دارد. زیردریایی‌های ما دیزلی است و هر دو‌سه‌روز یک بار برای شارژ باتری‌ها روی آب می‌رویم. البته صبح پایین می‌رویم و بعد‌از ۲۴ تا ۴۸ ساعت در دل شب روی آب می‌آییم تا دیده نشویم.

وی ادامه می‌دهد: برخی فکر می‌کنند در زیردریایی فقط اکسیژن محدود است، اما درکنار اکسیژن، محدودیت آب هم داریم. به‌جز آب نوشیدنی برای دیگر مصارف از آب شور دریا استفاده می‌کنیم.

جره می‌گوید:‌در زیر‌دریایی فقط با امواج صوتی و صدا کار می‌کنند. سرعت صوت در آب بیشتر از سرعت صوت در هواست. هر کشتی یا ناوی که در آب حرکت می‌کند، پروانه‌اش صدای خاصی تولید می‌کند. دستگاه سونار یا ردیاب زیردریایی مثل رادار است. کاربران سونار با تخصصی که دارند، می‌توانند از روی صدا نوع کشتی را حدس بزنند. بار‌ها صدای دلفین‌ها و نهنگ‌ها را شنیده‌ایم.

پا گذاشتن به نیروی دریایی

مأموریت اصلی نیروی دریایی، حراست، حفاظت و صیانت از آب‌های داخلی و سرزمینی در دریا‌های شمال و جنوب کشور است. اکنون نیز نیروی دریایی راهبردی در دریا‌های آزاد و اقیانوس‌ها فعالیت می‌کند. برای ورود به این عرصه و چگونگی خدمت در نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران با ناخدا‌یکم آماد مهدی صفایی متولد ۱۳۵۸ همراه شدیم تا بیشتر با این حوزه و فعالیت‌هایش آشنا شویم.

وی تحصیلاتش را در دانشگاه علوم دریایی حضرت امام‌خمینی (ره) در رشته کمیسر دریایی به پایان رسانده است و اکنون به عنوان مدیر مجموعه‌های خدمات رفاهی نداجا در محله شهید بهشتی در مشهد فعالیت می‌کند.

- افرادی که تمایل دارند در نیروی دریایی خدمت کنند، چطور می‌توانند وارد نیروی دریایی شوند؟
افراد علاقه‌مند به خدمت می‌توانند با مراجعه به سایت ارتش به نشانی www.aja.ir از استخدامی‌های ارتش و نداجا اطلاع پیدا کنند. علاقه‌مندان همچنین می‌توانند در مشهد با مراجعه به دفتر استخدام نداجا بین شهید‌بهشتی‌۱۴ و ۱۶ ثبت نام کنند.

هر فرد مسلمان با هر قومیتی می‌تواند در نداجا خدمت کند. داشتن مدرک دیپلم، سن بین ۱۸ تا ۲۴ و سلامت کامل جسمی، روحی و روانی، شرط اولیه ورود به خدمت در نداجاست. افراد پس‌از ثبت‌نام و انجام معاینات پزشکی می‌توانند در مقطع افسری یا درجه‌داری وارد نیروی دریایی شوند.

- لطفا درباره رشته‌های نیروی دریایی توضیح دهید.
پنج‌رشته تخصصی در دانشگاه نیروی دریایی تدریس می‌شود؛ مهندسی مکانیک، مهندسی برق و الکترونیک، کمیسر دریایی یا آماد، ناوبری و فرماندهی عرشه و رشته تفنگداری که هر کدام دانشکده‌های خاص خودشان را دارند. دانشجویان با درجه ناوبان دومی در مقطع کارشناسی فارغ‌التحصیل می‌شوند. افرادی نیز که در مقطع درجه‌داری پذیرفته می‌شوند، در زیر‌رشته‌های دیگر این پنج‌رشته به‌عنوان تکنسین به تحصیل ادامه می‌دهند.

متقاضیان رشته تفنگداری در مرکز آموزش تفنگداران دریایی قمر‌بنی‌هاشم (ع) منجیل و افرادی که می‌خواهند در سایر رشته‌های تخصصی نداجا تحصیل کنند، در شهر رشت در مرکز آموزش تخصص‌های دریایی باقرالعلوم (ع) درس می‌خوانند. این افراد پس‌از فارغ‌التحصیلی به‌عنوان تکنسین متخصص با درجه مهناوی به بدنه نیروی دریایی ملحق می‌شوند. البته در نیروی دریایی تخصص‌های ویژه‌ای داریم که فرد برای ورود به این عرصه‌ها باید دوره‌های مختلف تخصصی مثل زیردریایی، غواصی، ناوبری هوایی و خلبانی را بگذراند.

- اگر جوانی پس از تحصیلات دانشگاهی بخواهد به نیروی دریایی ملحق شود، ممکن است؟
بله، طبق ضوابط استخدامی ماده‌۵۲، نیروی دریایی دانش‌آموختگان رشته‌هایی مانند کارشناس تربیت‌بدنی، کامپیوتر، بهداشت و درمان، عمران و ... را جذب می‌کند. پس‌از جذب، این افراد مراحل تخصصی را می‌گذرانند. البته نیروی دریایی هزینه چهار سال تحصیل آن‌ها را پرداخت می‌کند.

- آیا فرد برای ورود به نداجا باید به شنا و زبان انگلیسی مسلط باشد و دانش‌آموختگان نیروی دریایی تخصص‌های دیگری را هم می‌آموزند؟
شرط ورود به نداجا تسلط به زبان انگلیسی و شنا نیست، اما آموزش‌های شنا، زبان انگلیسی، قایق‌رانی و سایر رشته‌های ورزشی دریایی در مدت آموزش به فراگیران تدریس می‌شود و شرط فارغ‌التحصیلی در مراکز نیروی دریایی، آموختن شنا به‌صورت کامل و آشنایی با زبان انگلیسی به‌عنوان زبان بین‌المللی و نیز گذراندن کامل دوره‌های بقا در دریا و زندگی دریایی است.


- بانوان هم می‌توانند جذب نیروی دریایی شوند؟
در برخی رشته‌ها مانند حوزه بهداشت و درمان بانوان جذب می‌شوند، اما در مجموعه عملیاتی همه افراد مرد هستند.

- آیا امکان ادامه تحصیل در نیروی دریایی برای کارکنان فراهم است؟
بله کارکنان نداجا هم‌زمان با فعالیت کاری خود می‌توانند در مقاطع تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی کل کشور ادامه تحصیل دهند. البته در سال‌های اخیر دانشگاه‌های آجا نیز امکان ادامه تحصیل برای کارکنان را فراهم کرده‌اند و درحال حاضر، امکان ادامه تحصیل برای کارکنان تا مقطع دکترا در دانشگاه‌های آجا وجود دارد.

- مختصری از حوزه فعالیت خودتان در مشهد بیان کنید.
توجه‌به حوزه خانواده و معیشت و خدمات رفاهی کارکنان همواره در صدر توجهات فرمانده محترم نیروی دریایی است و باتوجه به زیارتی‌بودن مشهد مقدس و آستان مقدس امام‌رضا (ع) و عنایت ویژه کارکنان و خانواده محترم آنان به مشهد مقدس، نداجا سعی کرده است امکانات مناسب و در خور شأن این عزیزان را در مشهد فراهم کند تا خانواده محترم کارکنان شاغل و بازنشسته نداجا و آجا بتوانند هنگام سفر به مشهد مقدس از این امکانات و خدمات مطلوب استفاده کنند.

به لطف خدا و عنایت ویژه آقا علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) توفیق خدمتگزاری به این زائران محترم برای بنده و همکاران پرتلاشم در مشهد مقدس فراهم شده است و امیدواریم بتوانیم خدمتگزار و میزبان خوبی برای همه عزیزانی که از مناطق و پایگاه‌های مختلف نداجا در شمال و جنوب و سایر مناطق نداجا به مشهد سفر می‌کنند، باشیم.

* این گزارش سه‌شنبه ۷ آذرماه ۱۴۰۲ در شماره ۵۴۵ شهرآرامحله منطقه ۷ و ۸ چاپ شده است.