محله سعدآباد؛ یادگاری از روستای هزارساله سناباد

تاریخچه

مزرعه سعدآباد از قدیمی‌ترین مزارع وقفی خراسان و شهر مشهد است. بنا بر وقف‌نامه گوهرشاد «تمامی مزرعه سعد‎آباد و عمده مزرعه سرده بلوک مشهد مقدس» وقف مسجد گوهرشاد شده است. بنا بر کتاب «جغرافیای تاریخی شهر مشهد» نوشته مهدی سیدی، «قلعه سعدآباد در کنار قریه آبکوه واقع بوده و اراضی این مزرعه از سال ۱۳۱۶ خورشیدی به‌دست متولی مسجد و موقوفات گوهرشاد (آقای طاهری) برای خانه‌سازی به اهالی مشهد اجاره داده شده، اما عمده اراضی آن در دهه‌های بعد ضمیمه شهر شده است».

اما نام دیگر محله سعدآباد در اصطلاح اهالی ساکن محله، سناباد است. نامی که بیشتر به‌واسطه خیابان معروفش شناخته می‌شود؛ خیابانی که در اصل در زمین‌های سناباد قرار ندارد و فقط در مسیر رسیدن به قنات آن بوده است؛ اما اکنون این نام یادگاری است از دهی تاریخی.

سناباد نه‌تنها برای مردم مشهد که برای ایرانیان نامی شناخته‌شده است؛ چنان‌که برخی نام قدیم مشهد را سناباد می‌گویند. اما در اصل سناباد دهی بوده است در کنار شهر نوغان که البته حرم مطهر امام‌رضا (ع) نیز در اراضی همین دِه قرار داشته است. در واقع این روستا بیش از هزار سال قدمت دارد.

بخشی از شهرت سناباد برای غسل‌دادن پیکر مبارک امام‌رضا (ع) در قنات آن و روی گشاده مردمش بوده است. روایتی مربوط به گذشته‌های این محله دهان‌به‌دهان چرخیده است که مردمان این روستا ورود امام‌رضا (ع) به مشهد را خوشامد گفته و به پیشواز آقا رفته‌اند.

از پنجراه سناباد به بعد، بیابان بود و چاه‌هایی که برای قنات‌ها حفر شده بودند، مشاهده می‌شد. برخی از این قنات‌ها برای آبیاری زمین‌های منطقه بود. آب سناباد بنا به شواهد تاریخی با بیش از هزارسال قدمت، در اراضی و باغ‌های سناباد و نوغان جاری بوده است. اکنون فقط خیابانی با نام سناباد در بخشی از مسیر سابق قنات واقع در غرب محله قدیمی سراب وجود دارد که یادگار نام این روستا و قنات قدیمی آن است.

بافت

وسعت محله سعدآباد ۱۰۴ هکتار است و تراکم جمعیت آن ۱۷۴ نفر در هر هکتار است که جزو محلات پرجمعیت مشهد محسوب می‌شود. پهنه‌های مسکونی، تجاری، ورزشی، باغات کشاورز و اداری به‌ترتیب عمده بافت کنونی محله سعدآباد را تشکیل می‌دهند.

از عمده مزارع و باغ‌های محله سعدآباد اکنون فقط یک باغ بین خیابان‌های آبکوه و سناباد و پشت اداره کل اوقاف باقی مانده است که هنوز کاربری کشاورزی دارد. جوانان ۲۵ تا ۴۰ ساله بیشترین جمعیت این محله را تشکیل می‌دهند.

هنوز تعدادی از ساختمان‌های این محله قدیمی است و ظاهری فرسوده دارد. بااین‌حال، مرتفع‌سازی خانه‌ها روندی رو به رشد دارد و اکنون تعداد زیادی آپارتمان چهار تا شش‌طبقه در محله وجود دارد.

دسترسی

محله سعدآباد به خطوط قطارشهری دسترسی ندارد، اما از آنجایی که در بخش مرکزی شهر قرار دارد، ارتباط آن با سایر محلات شهر آسان است. بولوار‌های قرنی، مطهری جنوبی، ابن‌سینا، مجد، آبکوه و سناباد شریان‌های ارتباطی نزدیک به محله سعدآباد است.

میانگین فاصله زمانی از هر نقطه محله سعدآباد تا ایستگاه اتوبوس ۲ دقیقه و ۵۲ ثانیه است.

امکانات رفاهی و فرهنگی

• مجموعه ورزشی تختی در میدان تختی از مکان‌های مهم محله سعدآباد است که مخاطبان شهری و کشوری دارد.
• حضور اداره‌کل اوقاف در محله سعدآباد که وقف گوهرشادخانم است، به‌نوعی شناسنامه این محله محسوب می‌شود.
• یکی از اولین پمپ‌بنزین‌های مشهد در این محله قرار دارد که هنوز هم بسیاری از مردم مشهد برای زدن بنزین به اینجا می‌آیند.
• چهارراه میدان بار مطهری در این محله نیز مخاطبان بی‌شماری از سراسر مشهد دارد.
• پنج دبستان و شش مسجد در محله سعدآباد وجود دارد.
• محله سعدآباد چهار بوستان محلی دارد، اما این محله درمانگاه ندارد.

حدود جغرافیایی

حدود محله سعدآباد از غرب به بولوار مجد، از شمال به بولوار قرنی، از شرق به بولوار‌های مطهری جنوبی و اسدالله‌زاده و از جنوب به خیابان ابن‌سینا می‌رسد. بخشی از خیابان‌های سناباد، آبکوه، مطهری جنوبی، دانشسرای شمالی، کوچه‌های فرعی مجد و خیابان‌های تربیت شمالی و باباطاهر در محله سعدآباد قرار دارند.

محله‌های عامل، کلاهدوز، بهشت و صاحب‌الزمان (عج) نیز همسایگان محله سعدآباد هستند.