خانه تاریخی امیر فخریان، یکی دیگر از قربانیان تخریب 
روایت نخستین پیمایش غار مغان 
راز مهر ایوان طلای صحن نو
ایوان غربی صحن نو (آزادی)، مشهور به ایوان طلای ناصری و ایوان طلای «دارالسعاده»، یکی از مشهورترین ایوان‌های حرم‌مطهر‌رضوی است که قدمت ساخت و تزیین آن به دوره قاجار باز می‌گردد. احداث صحن نو در دوره فتحعلی‌شاه قاجار و با دستور وی، در محل باغ ایلخانی که در ضلع شرقی روضه منوره قرار داشت، آغاز شد. این مکان ظاهرا از قدیم‌الایام ورودی اصلی به فضای روضه منوره بوده که مسیر آن از رواق ا... وردی‌خان تأمین می‌شده است.
صحن نو به‌دلیل قرار گرفتن در فضای پایین‌پای مبارک، از جهت ورود به قصد زیارت، محل توجه علما و عرفا بود. در دوره ناصرالدین‌شاه، یعنی حدود ۱۵۵سال قبل، ایوان متصل به فضای رواق دارالسعاده، به تقلید از ایوان جنوبی صحن عتیق (انقلاب) -مشهور به ایوان طلای نادری- با روکشی از طلا پوشانده و با کتیبه‌های بسیار زیبایی به خط نستعلیق مزین شد.
این کتیبه‌ها به قلم «حسینعلی مازندرانی» نگارش یافته و حاوی ابیاتی است که تاریخ تزیینات را در دوره نیابت تولیت عضدالملک نشان می‌دهد. در بخشی از متن اصلی این کتیبه که در فضای داخل ایوان طلا دیده می‌شود، می‌خوانیم: «این بارگاه کیست که از خاک پاک توس/ انوار او فکنده به عرش برین عکوس/ هنگام شام نوبتیانش فراز بام/ هر یک ز کاسه سر کاوس کرده کوس/ تا خدمتی به مطبخی کار او نکرد/ آتش نگشت قبله‌گه ملت مجوس/ فرزند بوالحسن عضدالملک شه حسن/ کو را به صدر تولیت اینک بود جلوس/ از امر شاه عادل و سلطان دادگر/ بنمود همچو شمس فلک زرنشان لبوس/ با عون حق ز فاضل موقوفه امام/ شد آ‌ن‌چنان که چرخ برین خود از او فسوس/ القصه، چون تمام شد ایوان ناصری/ کز زیور است خجلت ایوان آبنوس.»
سال اتمام تعمیر و طلایی کردن بنا، طبق عدد انتهای یکی از کتیبه‌ها -که البته به‌صورت ماده‌تاریخ آمده- ۱۲۸۷ قمری (۱۲۴۹ خورشیدی) است: «ابوالسخا عضدالملک یم نوال حسین/ قیام کرد در اتمام این بلند ایوان/ چو شد تمام به تاریخ سال مینا گفت/ هلا به شوکت ایوان فزود صدر جهان» (برابر با ۱۲۸۷ خورشیدی).
این ابیات و آن شکوه فوق‌العاده، البته حاشیه و بخش جزئی دیگری هم دارد که شاید کمتر‌کسی تا به حال آن را دیده یا در متنش دقت کرده است؛ درست بر فراز در اصلی ورودی به دارالسعاده که امروزه محل ورود خواهران به روضه منوره محسوب می‌شد، مهری کوچک در قالب یک کتیبه نسخ با زمینه لاجوردی وجود دارد که دوره تزیین بنا و دلیل نام‌گذاری آن به نام «ایوان ناصری» را به‌خوبی نشان می‌دهد. این کتیبه کوچک، مُهر «ناصرالدین‌شاه قاجار» است که در یک قاب ترنجی و در میانه طلاکاری داخل ایوان، خودنمایی می‌کند و به‌دلیل کوچک بودن، با چشم غیر‌مسلح کمتر می‌توان متن آن را دید و قرائتش کرد.
* این گزارش چهارشنبه ۸ مرداد ۱۴۰۴ در شماره ۴۵۴۲ صفحه تاریخ و هویت روزنامه شهرآرا چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
