باران مهربانی مردم، آبشار عاطفهها را پربار می‌کند 
حکایت نقش نخهای رنگی در کفشهای حاجعلی 
آبیاری زمین‌های کشاورزی انتهای گلشهر با فاضلاب!
آب زلال کال قره‌خان به پسابی ناسالم، کم‌حجم و بدبو بدل شده است. متأسفانه برخی کشاورزان، به‌صورت مخفیانه و با استفاده از پمپ‌های کف‌کش، این آب آلوده را برای آبیاری محصولات خود استفاده می‌کنند.
زمین‌های واقع‌در انتهای محدوده گلشهر در سال‌های اخیر به محلی برای فعالیت‌های غیرقانونی و غیربهداشتی تبدیل شده‌اند. تا چند دهه پیش، در حوالی روستا‌های پاوا، عیش‌آباد و نوکاریز، زمین‌های کشاورزی سرسبز و درختان توت پربار می‌دیدی و هوای مطبوع جریان داشت.
اما امروز، آب زلال کال قره‌خان به پسابی ناسالم، کم‌حجم و بدبو بدل شده است. متأسفانه برخی کشاورزان، به‌صورت مخفیانه و با استفاده از پمپ‌های کف‌کش، این آب آلوده را برای آبیاری محصولات خود استفاده می‌کنند؛ کاری که سلامت محصولات و مردم را به خطر می‌اندازد.
شرکت آب منطقه‌ای، زمین‌های مجاور کال را پاک‌سازی کرده است و اجازه کشت‌وزرع در آنها را نمی‌دهد، اما متأسفانه این مناطق به محل دپوی زباله و نخاله‌های ساختمانی تبدیل شده‌اند. افراد مختلف، از شهروندان عادی گرفته تا برخی کارگاه‌های ضایعاتی، زباله‌های خود را در این مناطق رها می‌کنند و حتی آنها را می‌سوزانند که این موضوع باعث آلودگی بیشتر و افزایش مشکلات زیست‌محیطی شده است.
بخش دیگری از نگرانی‌ها مربوط به تخلیه فاضلاب انسانی در این زمین‌ها‌ست؛ اقدامی که برخی کشاورزان و رانندگان خودرو‌های تخلیه فاضلاب با هدف افزایش محصول، بدون توجه به پیامد‌های بهداشتی انجام می‌دهند و سلامت جامعه را به خطر می‌اندازند.
بوی تعفن در مزارع کشاورزی
قرارمان کنار کال قره‌خان در انتهای گلشهر است؛ جایی‌که چند مسیر خاکی این منطقه را به روستا‌های پاوا، عیش‌آباد، کریم‌آباد، حلوایی و نوکاریز متصل می‌کند. چند‌تن از فعالان فرهنگی و اجتماعی این مناطق گرد هم آمده‌اند تا درباره مشکلات بهداشتی و محیط‌زیستی موجود گفت‌و‌گو کنند. مهم‌ترین مسئله، آبیاری زمین‌های کشاورزی با آب فاضلاب است؛ عملی که خطرات جدی برای سلامت جامعه به‌دنبال دارد و متأسفانه به روالی تکراری تبدیل شده است.
علی سرحسابی، رئیس شورای روستای پاوا، با نگرانی وضعیت فعلی را این‌گونه توصیف می‌کند: روستای ما سال‌ها پیش به درختان توت قدیمی‌اش معروف بود و در فصل بهار، افراد بسیاری از نقاط مختلف شهر برای چیدن توت به اینجا می‌آمدند. اما اکنون به‌دلیل بوی نامطبوعی که در منطقه پیچیده، کمتر‌کسی حاضر است پایش را اینجا بگذارد.
او ادامه می‌دهد: بوی تعفن، ناشی از تخلیه فاضلاب انسانی در زمین‌های کشاورزی است. حدود ۱۰ دستگاه خودرو تخلیه فاضلاب در این محدوده فعالیت دارند که مخازن خود را شبانه و بدون رعایت موازین بهداشتی در این زمین‌ها خالی می‌کنند. این افراد درواقع همسایه ما هستند؛ ساکنان روستا‌های پاوا، عیش‌آباد، نوکاریز و گلشهر.
ما بار‌ها این موضوع را به مراجع قانونی گزارش داده‌ایم، اما پاسخ این بوده که تنها درصورت ثبت شماره پلاک خودرو‌ها می‌توان اقدام کرد. اما متأسفانه بسیاری از این خودرو‌ها پلاک ندارند یا پلاکشان را مخدوش می‌کنند.
سودی کثیف و غیراخلاقی
تخلیه فاضلاب انسانی گاهی در داخل زمین‌های کشاورزی و گاهی در حاشیه مسیر‌های خاکی انجام می‌شود. اهالی معتقدند که باید نیرو‌های انتظامی، بسیج، شرکت آب منطقه‌ای و شهرداری با همکاری یکدیگر با متخلفان به طور جدی برخورد کنند.
زمانی کشاورزان پول می‌دادند تا خودرو‌های حمل فاضلاب بیایند و بار خود را در زمین‌های کشاورزی تخلیه کنند
حمیدرضا ربانی، فعال رسانه و بسیج گلشهر، می‌گوید: زمانی‌که خودرو‌های حمل فاضلاب، مخازن خود را در این مناطق خالی می‌کنند، درواقع در هزینه‌ها صرفه‌جویی کرده‌اند و می‌توانند سریع‌تر به نقاط دیگر بروند. باید با این افراد برخورد قانونی صورت گیرد.
او در ادامه به تلاش‌های پیشین برای مقابله با این معضل اشاره می‌کند: دو سال پیش این موضوع را به صورت جدی پیگیری کردیم. بهداشت، موضوع را به معاونت پیشگیری از جرم قوه قضائیه ارجاع داد و نتیجه آن، برخورد فوری با متخلفان بود که چند خودرو توقیف شدند، اما این روند پایدار نماند. اکنون تنها پایگاه بسیج شهید‌کاوه در گشت‌های خود تا حدی مانع تخلیه زباله و نخاله در حاشیه کال قره‌خان می‌شود.
پساب صنعتی پای گیاهان خوراکی
قربانعلی خسروی، یکی از ساکنان روستای پاوا، از گذشته‌های نه‌چندان دور، این موضوع را به یاد می‌آورد: زمانی کشاورزان حتی پول می‌دادند تا خودرو‌های حمل فاضلاب بیایند و بار خود را در زمین‌های کشاورزی تخلیه کنند. خیلی از آنها اعتقاد داشتند کود انسانی باعث تقویت گیاهان و افزایش محصول می‌شود. درباره آب کال قره‌خان نیز همین‌طور؛ این روند سال‌هاست که ادامه دارد و با‌وجود آلودگی شدید آب کال، همچنان از این پساب‌ها برای رشد سبزیجات و محصولات استفاده می‌شود.
او اضافه می‌کند: آب کال قره‌خان بسیار آلوده و بدبو‌ست و به‌سختی می‌توان آن را آب نامید؛ اما متأسفانه برخی کشاورزان شبانه با استفاده از پمپ و کف‌کش، این آب آلوده را به مزارع خود منتقل می‌کنند.
نخاله، زباله و آتش‌سوزی‌های مکرر
ربانی به موضوع رهاسازی زباله و نخاله در محدوده کال قره‌خان نیز اشاره می‌کند؛ معضلی که هم‌زمان با آبیاری ناسالم مزارع، تهدید دیگری برای محیط زیست و سلامت مردم به شمار می‌رود.
علی سرحسابی دراینباره می‌گوید: حدود شش‌سال پیش، شرکت آب منطقه‌ای خراسان اعلام کرد که قصد دارد برای کال قره‌خان حریم تعیین کند. لودر‌ها آمدند و دو طرف کال را مسطح کردند تا دیگر در آن کشاورزی انجام نشود. اما در همان زمان، بخشی از زمین‌های مجاور را به کشاورزان اجاره دادند. حالا همین زمین‌های بدون کاربری، به محل دپوی زباله شهری و نخاله ساختمانی تبدیل شده‌است.
در‌میان زباله‌ها، انواع پسماند دیده می‌شود؛ از تکه‌پارچه‌ها و ظروف یک‌بارمصرف گرفته تا سرنگ‌های مصرف‌شده و شیشه‌های شکسته. این زباله‌ها گاه توسط کارگاه‌های تولیدی و پیمانکاران دولتی و گاه ازطریق کارگاه‌های تفکیک زباله در اینجا رها شده یا سوزانده می‌شود.
۱۰ دستگاه خودرو تخلیه فاضلاب فعالیت دارند که مخازن خود را شبانه در این زمین‌ها خالی می‌کنند
ربانی می‌گوید: دود حاصل از این آتش‌سوزی‌ها هر‌از‌چندگاهی آسمان منطقه را سیاه می‌کند و موجب آزار و نگرانی ساکنان می‌شود. در حاشیه مسیر‌های منتهی به روستا‌های حلوایی و کریم‌آباد، تپه‌هایی از نخاله‌های ساختمانی دیده می‌شود که به‌طور غیرقانونی تخلیه شده‌اند.
حسین گوهری، فعال اجتماعی روستای نوکاریز، دراینباره می‌گوید: بر‌اساس قوانین، این نخاله‌ها باید در گودال‌های مشخص در حوالی شترک تخلیه شوند، اما برخی رانندگان برای صرفه‌جویی در هزینه، آنها را در حاشیه مسیر‌های خاکی تخلیه می‌کنند.
مصائب هم‌نشینی با انبار‌های ضایعات
هاشم دامنش، از ساکنان نزدیک خیابان شهیدآوینی۶۱، یکی دیگر از عوامل نابسامانی این محدوده را وجود انبار‌های ضایعات فلزی می‌داند. او می‌گوید: در این انبارها، جمعیت زیادی از موش‌ها و سگ‌ها زندگی می‌کنند و سر‌و‌صدای شبانه آنها آسایش ساکنان را سلب کرده است.
الهام سلجوقی، یکی دیگر از ساکنان منطقه، از آلودگی صوتی ناشی از فعالیت این انبارها گلایه دارد و می‌گوید: در این انبارها، آهن‌آلات را می‌کوبند و تکه‌تکه می‌کنند. گاهی در و پنجره‌های قدیمی را در زمین مقابل می‌شکنند و قطعات شیشه‌ای را همان‌جا رها می‌کنند که خطرات بسیاری دارد.
سلامتی مردم فدای پول درآوردن
محمدرضا فیضی؛ دبیر شهرآرامحله مناطق ۳ و ۴
ظهر از نیمه گذشته و هوا گرم است. خورشید مستقیم بر زمین می‌تابد. به همراه دهیار روستای پاوا و چند نفر از اهالی، از خیابان شهیدآوینی به‌سمت شهیدآوینی۵۹ حرکت می‌کنیم. گفت‌و‌گو‌ها کوتاه است و چهره‌ها جدی. چنددقیقه‌ای که جلو می‌رویم، منظره‌ای دوگانه پیش چشممان ظاهر می‌شود؛ یک سمت خانه‌های مسکونی محله شهیدآوینی، و سمت دیگر زمین‌های کشاورزی روستای پاوا. به مقصد نزدیک می‌شویم.
هدفمان بررسی زمین‌های کشاورزی است که گفته شده است با فاضلاب خام آبیاری می‌شوند. بوی نامطبوع از فاصله‌ای نه‌چندان دور به مشام می‌رسد. به محل تخلیه فاضلاب می‌رسیم. صحنه‌ای تکان‌دهنده است.
دقایقی پیش، یک کامیون، فاضلاب انسانی را مستقیم درون مزرعه گندم تخلیه کرده است. زمین، هنوز خیس است و رد فضولات انسانی به‌وضوح دیده می‌شود. بوی تعفن چنان شدید است که بیشتر ماندن غیرممکن به نظر می‌رسد. به‌سرعت سوار خودرو می‌شویم و کمی از محل فاصله می‌گیریم. مشغول مشورت با همراهان هستیم که یکی از آنها با نگرانی خبر می‌دهد: «کامیون دیگری درحال نزدیک‌شدن به زمین‌های کشاورزی است و قصد تخلیه دارد.»
بادقت، کامیون را از دور زیر‌نظر می‌گیریم. راننده سراسیمه به گندمزار نزدیک می‌شود. تصمیم می‌گیریم به سمت او برویم، شاید بتوانیم شماره پلاکش را ثبت کنیم. به کامیون نزدیک‌تر می‌شویم، اما چیز عجیبی می‌بینیم. کامیون هیچ پلاکی ندارد؛ نه جلو و نه عقب آن. راننده از قبل برای ناشناس‌ماندن برنامه‌ریزی کرده است. شیر تخلیه کامیون باز است. جریان سیاه‌رنگ فاضلاب به‌سرعت از پشت ماشین جاری می‌شود و ازطریق یک جوی کوچک، مستقیم به دل زمین‌های گندم می‌رود.
هنوز بوی تند فاضلاب در فضا پیچیده است. کامیون بدون پلاک درحال دورشدن از محل است، و ما با ناباوری به مزرعه‌ای نگاه می‌کنیم که اکنون آلوده به فضولات انسانی شده است. در همین لحظه، آقای گوهری، یکی از اهالی محله و از معتمدان منطقه نوکاریز، رشته کلام را به دست می‌گیرد. نگاهش نگران است و پیداست که این صحنه برای او تازگی ندارد.
آقای گوهری با لحنی گلایه‌آمیز می‌گوید: این کار امروز و دیروز نیست. تخلیه فاضلاب انسانی در زمین‌های کشاورزی که بیشتر صیفی‌جات در آنها کشت می‌شود، مدتی است که به یک رویه تبدیل شده. معمولا کامیون‌ها مسیر‌هایی را انتخاب می‌کنند که در آن، تردد کم است و مردم رفت‌و‌آمد نمی‌کنند.
او ادامه می‌دهد: هر شب، حدود چهار‌پنج‌کامیون از انتهای خیابان شهیدآوینی و کوچه‌های شهید‌حکیمی عبور می‌کنند و فاضلاب را در چند‌قدمی خانه‌های مردم، داخل زمین‌های کشاورزی تخلیه می‌کنند. ما چند‌بار اعتراض کردیم، ولی راننده‌ها می‌گویند خود کشاورز‌ها این درخواست را دارند. فکر می‌کنند با فاضلاب محصولاتشان سریع‌تر رشد می‌کند و محصول بیشتری را کاسب می‌شوند.
صدای گوهری آرام، اما محکم است؛ «ما این کار را خیانت می‌دانیم. این محصول‌ها بعدا وارد بازار می‌شود و سر سفره مردم می‌رود. واقعا سلامت جامعه مهم‌تر است یا سود بیشتر؟ باید یک بار برای همیشه دستگاه‌های مسئول به این معضل پایان بدهند.» سکوتی کوتاه بین همراهان می‌افتد. نگاه‌ها به هم گره می‌خورد. انگار همه در ذهن خود به این سؤال فکر می‌کنند: چند نفر باید بیمار شوند تا این اتفاق متوقف شود؟
یکی از شهروندان خیابان شهیدآوینی۵۹ که نمی‌خواهد نامی از او برده شود، در گفت‌و‌گو با ما از ماجرایی نگران‌کننده پرده برمی‌دارد؛ «برخی کشاورزان از همان ابتدای فصل، هنگام بذرپاشی به اینجا می‌آیند و پس از آن تا زمان برداشت محصول، دیگر خبری از آنها نیست. در این مدت، با برخی از رانندگان تانکر‌های فاضلاب تماس می‌گیرند و از آنها می‌خواهند فاضلاب خام را مستقیم داخل زمین‌های کشاورزی تخلیه کنند تا رشد محصول سریع‌تر شود.»
یکی دیگر از شهروندان پس از آنکه متوجه می‌شود موضوع گزارش درباره فاضلاب است، تلفنی به ما می‌گوید: اغلب افرادی که در این محدوده اقدام به تخلیه فاضلاب می‌کنند، بومی هستند و با کشاورزان ارتباط دارند. معمولا دو روز یا بیشتر مانده به زمان آبیاری محصولات کشاورزی، کشاورز با راننده‌های کامیون‌های حمل فاضلاب تماس می‌گیرد و از آنها می‌خواهد که در مسیر جوی‌های آب، اقدام به تخلیه فاضلاب کنند تا هم‌زمان با آب‌دهی، فضولات انسانی به داخل زمین‌ها هدایت شود.
خط قرمز ما، سلامت مردم
محمد‌اسماعیل عندلیب؛ سرپرست مجتمع قضایی شهید‌بهشتی
در دیداری با سرپرست مجتمع قضایی شهید‌بهشتی درباره نحوه برخورد با متخلفان این محدوده جویا می‌شویم.
محمد‌اسماعیل عندلیب می‌گوید: در ماده۶۸۸ قانون مجازات اسلامی به‌صراحت، این گونه اعمال جرم محسوب شده و مجازات تعیین شده است. در این ماده آمده: «هر اقدامی که علیه بهداشت عمومی شناخته شود، از‌قبیل آلوده‌کردن آب آشامیدنی و توزیع آن، دفع غیربهداشتی فضولات انسانی و دامی و مواد زائد و... استفاده غیرمجاز از فاضلاب خام یا پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب برای مصارف کشاورزی ممنوع است و مرتکبین تا یک سال حبس دارند.»
چه کسی که فاضلاب را می‌ریزد و چه کسی که از زمین بهره‌برداری می‌کند، و نیز افراد سودجویی که با پمپ مشغول‌کشیدن آب آلوده کال قره‌خان به داخل زمین کشاورزی‌شان هستند، متخلف و مشمول ماده۶۸۸ قانون مجازات اسلامی هستند.
عندلیب ادامه می‌دهد: کسانی که فاضلاب را در زمین‌های غیر و نه تصفیه‌خانه تخلیه می‌کنند، به‌دنبال صرفه و صلاح خودشان هستند و با این کار در سوخت و زمان صرفه‌جویی می‌کنند. از‌طرفی گاهی در ازای ریختن فاضلاب در زمین کشاورزی، پولی هم دریافت می‌کنند.
این سودجویان، سلامت جامعه را در خطر قرار می‌دهند و سلامت جامعه خط‌قرمز همه مسئولان و از‌جمله دستگاه قضایی است. به‌همین‌دلیل به کلانتری‌های محدوده گلشهر و پنجتن اعلام کردیم که گشتی‌ها در ساعات مختلف به محل تخلف این خودرو‌ها مراجعه کنند و به‌محض مشاهده متخلفان، خودرو‌ها به پارکینگ منتقل شود و خاطیان بازداشت شوند.
البته از مردم هم تقاضا داریم که به‌محض رؤیت این تخلفات به نیروی انتظامی و دستگاه قضا گزارش بدهند و حتی نیاز به اعلام نامشان نیست و درصورتی‌که پلاک خودرو قابل مشاهده بود، شماره آن را اعلام کنند. مخدوش‌کردن یا جدا‌کردن پلاک هم جرم جداگانه‌ای است.
استفاده از فاضلاب انسانی خام می‌تواند باعث آلودگی چندین‌ساله خاک شود
سرپرست مجتمع قضایی شهید‌بهشتی درباره زباله‌ریزی و تخلیه نخاله در این محدوده می‌گوید: از شهرداری می‌خواهیم جدیت بیشتری داشته باشد و گزارش‌هایش دراین‌زمینه بیشتر و دقیق‌تر باشد.
پیگیری‌های مکرر و بی‌حاصل
عباسعلی اسماعیلی؛ رئیس مرکز بهداشت شماره ۲ مشهد
در گفت‌و‌گو با شهرآرامحله به پیگیری چندین‌ساله این معضل اشاره می‌کند و می‌گوید: ما در این مرکز بهداشت، زمان آغاز و پایان کشت در این زمین‌ها را مشخص کردیم و حسب آن، مکاتباتی با مسئولان قضایی انجام دادیم. به‌عنوان نمونه پایان فصل تابستان سال گذشته با سید‌هادی شریعت‌یار، معاون حفظ حقوق عامه و پیشگیری از جرم دادستانی مرکز استان خراسان رضوی، مکاتبه و درباره استفاده از فاضلاب تانکری در زمین‌های مزروعی توسط اجاره‌کاران زمین‌های این محدوده که عمدتا از مهاجران افغانستانی هستند، درخواست رسیدگی کردیم.
آقای شریعت‌یار به بخشداری‌ها و دهیاری‌ها دستور دادند که این زمین‌ها به مهاجران اجاره داده نشود. همچنین دستوری به سازمان حمل‌ونقل و بار درون‌شهری و نیروی انتظامی دادند که خودرو متخلفان را توقیف کنند. البته ما هنوز پاسخی دراینباره، دریافت نکرده‌ایم.
اسماعیلی ادامه می‌دهد: اواخر سال گذشته نیز با پیگیری بسیج محدوده انتهای گلشهر، با فرمانداری و معاونت قضایی دادگستری استان و سرپرست مجتمع قضایی شهید‌بهشتی مکاتبه کردیم. ماحصل آن پیگیری، دستوری کتبی به کلانتری گلشهر بود. حتی محل توقف خودرو‌های خاطی تخلیه فاضلاب و شماره پلاک خودروهایشان را کتبا به دستگاه قضایی و سازمان حمل‌ونقل و بار درون شهری اعلام کردیم و حتی دستور توقیف خودرو‌هایی را گرفتیم، اما تاکنون کسی به مرکز ما مراجعه نکرده است که درخواست رفع توقیف داشته باشد.
او درباره خطرات بسیار زیاد آبیاری با فاضلاب انسانی هشدار می‌دهد و می‌گوید: استفاده از فاضلاب انسانی خام می‌تواند باعث آلودگی چندین‌ساله خاک شود که حتی پس‌از چندین سال آبیاری سالم از بین نمی‌رود؛ علاوه‌براین شیوع بیماری‌های انگلی، انواع سرطان و حتی وبا را در پی خواهد داشت.
* این گزارش یکشنبه ۱۹خردادماه ۱۴۰۴ در شماره ۶۲۶ شهرآرامحله منطقه ۵ و ۶ چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
