زارعین؛ محله ایوان قدیم و طرق قدیمی‌تر

تاریخچه

محله زارعین که تا سال ۱۴۰۰ به‌واسطه قرارداشتن ایوان طرق در آن به محله «ایوان» معروف بود، بخشی از شهرک طرق است که در سال‌های گذشته به‌دلیل وسعت زیاد شهرک طرق، از آن تفکیک شد. نام ایوان از بنای ایوان یا مصلای طرق گرفته شده است که قدمتش دست‌کم به دوره تیموری برمی‌گردد. اماکن هویتی دیگری مانند آب‌انبار و حمام تاریخی نیز در این محله وجود داشته که در سال‌های گذشته تخریب شده است.

پیش از اینکه تقسیمات جدید شهری تصویب شود، محدوده شهرک طرق به سه محله ایوان، طرق و رباط تقسیم شده بود. اکنون رباط طرق به محله ابوذر پیوسته است و محله ایوان نیز به‌دلیل وجود زمین‌های زراعی و همچنین سکونت کشاورزان قدیمی در آن به‌نام زارعین معروف شده است.

بنای تاریخی ایوان یا مصلای طرق در گذشته محل برگزاری نماز‌های جمعه و همچنین نماز‌های عید مشهدی‌ها بوده است. اکنون در زمین‌های متعلق به آستان قدس رضوی و درست در ۲۰۰ متری بنای تاریخی ایوان طرق، «زائرشهر رضوی» قرار دارد.

بافت

محله زارعین حدود ۱۰ هزار نفر جمعیت دارد که در پهنه ۱۰۳ هکتاری آن ساکن هستند. تراکم جمعیت در آن حدود ۹۹ نفر در هکتار است که این اشتباه را پیش می‌آورد که با یک محله خلوت روبه‌رو هستیم. اما باید بدانیم که زائرشهر و زمین‌های کشاورزی حدود ۴۵ درصد این محله را در برگرفته است و فقط ۳۴ درصد زمین‌های آن مسکونی است. همین مسئله باعث شده است تراکم جمعیت در بخش‌هایی از محله زارعین بسیار بیشتر شود و ساکنان آن در محدوده وسیعی از منطقه مسکونی محله به حدود ۶۰۰ نفر در هکتار برسد.

این نکته درباره این محله قابل توجه است که بخش قابل توجهی از ساکنان زارعین را امروز مهاجران افغانستانی تشکیل می‌دهند و مشاغل مزاحم مانند زباله گردی در آن وجود دارد. این محله دارای پهنه‌های مسکونی، باغات، کشاورزی و صنعتی است. در بخش مسکونی محله زارعین بافت ساختمان‌ها ریزدانه است. قسمت زیادی از این محله را زائرشهر رضوی در برگرفته است. بیشتر ساختمان‌ها در این محدوده دوطبقه است.

دسترسی

این محله به قطارشهری دسترسی ندارد و از طریق محور‌های اصلی شهید رجایی و شهید ساعی به بزرگراه شهید شوشتری متصل می‌شود. فاصله زمانی ۱۰ دقیقه تا رسیدن به ایستگاه اتوبوس نیز از این نکته پرده برمی دارد که این محله در دسترسی به وسایل نقلیه عمومی مشکل جدی دارد.

امکانات فرهنگی و رفاهی

• محله زارعین چهار مسجد و یک دبستان دارد.
• این محله فضای سبز و درمانگاه ندارد و به همین دلیل یکی از درخواست‌های همیشگی اهالی، ساخت درمانگاه و بوستان است.
• زائرشهر رضوی شهرکی است که آستان قدس رضوی با کمک خیران برای زائران به‌ویژه زائران کم‌برخوردار در دو فاز ساخته است. باتوجه‌به کمبود زمین در این محدوده، هنگام ساخت زائرشهر رضوی مسئولان آستان قدس رضوی این قول را به ساکنان محله زارعین دادند که نیاز‌های آنها را رفع کنند. این موضوع در پیوست فرهنگی ساخت زائرشهر هم آمده، اما تاکنون محقق نشده است.
• ساخت کارخانه قند شیرین خراسان سال ۱۳۴۲ آغاز شد و سال ۱۳۴۵ از آن بهره‌برداری شد. این کارخانه هنوز فعال است.
• خرداد ۱۴۰۰ آستان قدس رضوی و میراث فرهنگی قول مرمت بنای تاریخی ایوان طرق را دادند، اما همچنان این بنای تاریخی وضعیت مناسبی ندارد.
• این محله سالن ورزشی ندارد و اهالی برای استفاده از امکانات ورزشی باید به محله طرق یا شهرک ابوذر مراجعه کنند.

حدود جغرافیایی

محله زارعین در جنوب شرقی مشهد قرار دارد. این محله از شرق به بولوار ولی‌عصر (عج)، از شمال به بولوار شهید هادی ساعی طرقی، از غرب به بزرگراه شهید شوشتری و از جنوب به زمین‌های کشاورزی محدود می‌شود. محله‌های طرق، ابوذر و فرودگاه در همسایگی این محله قرار دارند.