بازار داغ خیابان آجیل مشهد

زمستان آخرین روزهایش را نفس می‌کشد و سوز و سرما جای خود را به شکوفه‌های بهاری می‌دهد. سرآغاز این تحول در واپسین روز‌های آخر سال و در آستانه نوروز شکل می‌گیرد. نوروزی که به یمن ورودش، ایرانیان از قدیم باستان آن را جشن می‌گیرند و به هم تبریک می‌گویند و به دید و بازدید یکدیگر می‌روند. 

مردم خراسان نیز از دیرباز این آیین سنتی را پاس داشته و تلاش می‌کنند که خود را برای استقبال از بهار آماده کنند. در این ایام بازار خرید و فروش محصولات با وجود سرمای هوا، گرما و رونق خاصی به خود گرفته است و کسبه نیز تلاش می‌کنند تخفیف‌های ویژه‌ای را به مناسبت فرا رسیدن سال جدید به مشتریان خود ارائه دهند تا در شرایطی که برخی به دلیل مشکلات اقتصادی در تنگنای مالی قرار دارند، از شادی‌های تعطیلات پیش رو محروم نشوند.

می‌دانیم آجیل و خشکبار در فرهنگ ما به عنوان یک خوراکی ممتاز برای پذیرایی محسوب می‌شود و جدای از عید در بسیاری از ایام سال نیز خریداری می‌شود، اما در شب‌های نزدیک به سال نو معمولا بسیاری از آجیل‌فروشی‌ها به‌خصوص آن‌هایی که معروف‌تر هستند و برای خودشان اسم و رسمی دارند، حسابی شلوغ می‌شوند.

کافی است در یکی از شب‌های مانده به نوروز پا در خیابان توحید بگذاری و بوی آجیل داغ مشامت را نوازش دهد. بوی تخمه، فندق و بادام و پسته که با نمک در دیگ‌های بزرگ تفت می‌خورند همه نوید آمدن بهار را به تو گوشزد می‌کنند. خیابان توحید به خصوص از سمت چهارراه میدان بار به سمت میدان دروازه قوچان راسته آجیلی مشهد است.

البته ناگفته نماند راسته خیابان توحید و خیابان‌های فرعی مطهری که منتهی به خیابان توحید است، این‌روز‌ها به بورس آجیل تبدیل شده‌اند، به‌طوریکه که در گوشه و کنار مغازه‌ها گونی‌های خشکبار چیده شده‌اند. در این بازار آجیل که شاید بتوان گفت که بیش از ۵۰ سال سابقه خرید و فروش خشکبار را دارد، کاسبانش این روز‌ها بازارشان حسابی سکه است و خرسند از رزق و روزی حلال!

خیابان آجیلی

به همین بهانه تصمیم گرفتیم تا سری به خیابان توحید بزنیم و وضعیت بازار شب عید را بررسی کنیم. هیچ‌جایی برای پارک کردن اتومبیل نیست، به طوری‌که اتومبیل‌ها در کنار یکدیگر حتی به شکل غیرمجاز توقف کرده‌اند.

گذشته از شلوغی بازار نوروزی، شاید یکی از دلایل این حجم ترافیک گذراندن خط  بی‌آر‌تی‌از میدان توحید به سمت حرم است که فضای پارک وسایل نقلیه را محدود کرده است. پس از دقایقی طولانی چرخیدن و گشتن، به ناچار مجبوریم چندین خیابان عقب‌تر اتومبیل را پارک کنیم و راه را پیاده ادامه دهیم. اصلا شاید بهتر بود برای رسیدن به این مقصد از وسایل نقلیه عمومی استفاده می‌کردیم. در کل به نظر می‌رسد شاید همین پیاده‌روی مجالی است که فرصت بیشتری داشته باشیم تا به مغازه‌ها با دقت بیشتری نگاه بیندازیم.

بوی آجیل تازه در هوا می‌پیچد

صف‌های طویلی که مقابل اکثر این آجیل‌فروشی‌ها تشکیل می‌شود، به‌خوبی جلب توجه می‌کند و اکثر رهگذران را کنجکاو. در سطح شهر هم آجیل و خشکبار فروشی‌های متعددی وجود دارد که در این شب‌ها بسیاری از آن‌ها غرق در مشتری و متقاضی آجیل می‌شوند.

واقعا انتخاب یک جای منحصربه‌فرد برای خرید آجیل شب عید کار دشواری است؛ چون این روز‌ها در نقاط مختلف شهر خشکبار فروشی‌های متنوع و زیادی وجود دارد که آجیل شب عید را با کیفیت و مرغوبیت مناسبی عرضه می‌کنند؛ اما خب با وجود این، بعضی از این خشکبار‌فروشی‌ها هنوز هم چند قدم از هم‌صنف‌های خود جلوترند. در خیابان توحید هم در کنار بورس مغازه‌های آجیل‌فروشی سه مغازه آجیل و خشکبار قدیمی و معروف به چشم می‌خورد که شعب دیگری هم در سطح شهر دارند.

همیشه بوی آجیل تازه و به قول خودشان داغ در هوای اطراف این چند مغازه پیچیده است. باید توجه داشت که اگرچه آجیل‌فروشی‌های شهر در این ایام سرشان شلوغ است، اما نباید از بازار‌ها و نمایشگاه‌های بهاره هم که به صورت مستقیم به عرضه خشکبار می‌پردازند غافل شد، چون خیلی از شهروندان ترجیح می‌دهند آجیلشان را از این نمایشگاه‌ها که مدعی هستند با قیمت مناسب‌تری عرضه می‌کنند، تهیه کنند.

در محدوده یک خشکبار فروشی معروف هستیم. جایی که از مسافت زیادی مانده به آجیل‌فروشی از جمعیت زیاد مقابلش به خوبی می‌توان فهمید که آدرس را درست آمده‌ایم.

آجیل با قیمت لوکس

خانم مسنی به همراه چندنفر دیگر که به نظر نسبتی با هم دارند، در حال بیرون آمدن از مغازه هستند. در لابه‌لای خریدشان کیسه‌های خشکبار به خوبی پیداست. نظرش را  که در مورد خرید آجیل و قیمت‌ها پرسیدیم، می‌گوید: اگر می‌خواهید به مردم کمک کنید، در مورد قیمت‌ها بنویسید که سرسام آورند.

اصلا نمی‌شود یک کیلو آجیل خوب خرید. یا باید قید خرید را بزنیم یا نسبت به کیفیتش بی‌تفاوت باشیم و خشکبار ارزان‌تری بگیریم که خب آن‌ها هم یا آجیل‌های مانده و تاریخ گذشته‌اند و یا پسته‌های بسته و توخالی دارند. الان من از اینجا چند کیلو آجیل مخلوط خریدم کیلویی ۴۵ هزار تومان! واقعا مجبوریم از سرناچاری برای کسانی که عیددیدنی به خانه ما می‌آیند، خرید کنیم وگرنه من یک نفر هیچ‌وقت با این قیمت‌ها برای خودم آجیل  نمی‌خرم.

انتخاب محدود

از مرد جوانی که به طرف ایستگاه تاکسی‌ها می‌رود، در حالی که پاکت‌ها و پلاستیک‌های خرید در دست دارد، علت آمدنش به اینجا و نظرش درخصوص وضعیت آجیل امسال را جویا می‌شویم.

او خودش را منبتی معرفی می‌کند و ادامه می‌دهد: ساکن خیابان امامتیم، اما الان تقریبا پنج سال است که برای خرید آجیل شب عید به این فروشگاه می‌آیم، چون واقعا آجیل‌های تازه‌ای می‌آورند و به نسبت بالای شهر هم قیمت بهتری دارند، اما واقعا تنوع این آجیل‌ها خیلی زیاد است و آدم نمی‌داند کدام را انتخاب کند.

از آنجایی که قیمت‌ها خیلی گران است، واقعا دستمان برای انتخاب بسته است. اما من تا حدودی راضی‌ام فقط کمی شلوغی مغازه و جواب ندادن درست و حسابی فروشنده‌ها، آدم را اذیت می‌کند که خب این هم در این شرایط طبیعی است.

تنوع بی‌اساس

این مدیر به نکات دیگری هم اشاره می‌کند که توجه به آن‌ها جالب است: چند‌سالی است که تنقلات پذیرایی دیگری مثل آجیل میوه خشک و انواع آجیل عربی، ژاپنی، هندی، آجیل سبزی‌ها، آجیل فلفلی، آجیل دودی، آجیل شیرین و انواع و اقسام شکلات‌های خارجی نیز باب شده که بسته به کیفیت و مخلفاتشان، قیمت‌های متفاوتی دارند که این هم باعث شده طعم‌های جدیدی به کاسه‌های آجیل مردم اضافه بشود و مشتریان خاص خودش را پیدا کرده است.

البته مدیر فروشگاه آجیل و خشکبار از این امر گله دارد و تأکید می‌کند: قدیم‌ها آجیل شب عید فقط چهارمغز بود، پسته، بادام، نخودچی و فندق، اما حالا سال‌هاست که تخمه ژاپنی گلپر و تخمه شور هم می‌گذارند. این‌روز‌ها کنار آجیل‌های ایرانی اقلام چینی مثل بادام، کشمش، برگه هلو و تخمه کدو هم سر سفره عید دیده می‌شود. البته خب تخمه‌های چینی و آجیل هندی حدود ۳۰ درصد ارزان‌تر از محصولات ایرانی به فروش می‌رسد و این دلیل در کنار عرضه آجیل و خشکبار با تنوع بی‌اساس، مردم را از مصرف مواد اولیه دور کرده است.

رنگ و لعابی گول‌زننده

شاید بد نباشد در انتهای این گزارش به بررسی معایب دسته‌ای از این خوشمزه‌جات بپردازیم که در گفتگو با یک کارشناس تغذیه که ساکن محله فلسطین است، تهیه شده است. علی مکاری در این خصوص اظهار می‌کند: گاهی اوقات تولیدکنندگان برای جذاب‌تر نشان‌دادن ظاهر آجیل از رنگ‌ها و مواد براق‌کننده استفاده می‌کنند، اغلب این‌ها خوراکی‌های غیرمجازی هستند که فقط برای جلب مشتری‌های بیشتر استفاده می‌شوند.

البته جز آجیل در محصولات دیگر نیز این براق‌کننده‌ها و رنگ‌ها به کار می‌روند. این مواد اثر تجمعی دارد، یعنی به تدریج که مصرف می‌شوند در بدن روی هم انباشته می‌شود و این می‌تواند در درازمدت مشکلاتی را برای سلامت فرد ایجاد کند. وی با تأکید بر اینکه شهروندان نباید گول ظاهر فریبنده و رنگ و لعاب این دسته از موادغذایی را بخورند، می‌افزاید: حتی برخی از این براق‌کننده‌ها می‌توانند به کبد صدمه بزند یا برخی از آن‌ها حتی می‌تواند سرطان‌زا باشد.

در خصوص پسته‌ها و تخمه‌های لب خندان که در فرآیند تولیدشان در آب گرم قرار داده می‌شوند نیز اگر این کار به صورت بهداشتی انجام شود، مشکلی از لحاظ آلودگی و سلامت ایجاد نخواهد کرد. این کارشناس تغذیه با اشاره به اینکه آجیل از آن دسته مواد غذایی است که همه ما عادت کرده‌ایم که آن را به شکل باز یا به اصطلاح فله‌ای خریداری کنیم، ادامه می‌دهد: بهتر است آجیل و خشکبار از فروشگاه‌های معتبر و به صورت بسته‌بندی‌هایی که دارای پروانه بهداشت هستند، خریداری شود.

وی یادآوری می‌کند: متأسفانه در برخی فروشگاه‌ها آجیل‌های سنواتی که از سال‌های قبل در انبار‌های خود نگهداری کرده‌اند را با زدن رنگ‌های غیر مجاز که مضر هستند به صورت شکل‌های درخشنده ارائه می‌کنند که مردم هنگام خرید باید دقت کافی داشته باشند.

مکاری با بیان اینکه آجیل‌ها چربی دارند، تأکید می‌کند: حرارت و نور باعث آسیب زدن به چربی آجیل‌ها و در نتیجه باعث تغییر عطر و طعم آن‌ها می‌شود؛ بنابراین برای این خوراکی‌ها جای مناسبی انتخاب کنید تا حرارت و نور آفتاب و البته اکسیژن هوا باعث تغییر عطر و طعم آن‌ها نشود. گرمای زیاد باعث فاسد شدن سریع‌تر آن‌ها می‌شود.

همچنین نگهداری آجیل و خشکبار در مکان‌های مرطوب، موجب کپک‌زدگی و قارچ‌زدگی آن‌ها می‌شود که هم موجب تغییر شکل ظاهری، بو و طعم نامطبوع می‌شود و هم در اثر ترشح بعضی از سموم، عوارض مختلفی در مصرف‌کننده ایجاد می‌کند.

* این گزارش  شنبه ۲۶ اسفند  سال ۱۳۹۶ در شماره ۲۸۵ شهرارا محله مخنطقه یک چاپ شده است.