راه نجات اقتصاد کشور از هنرستان می‌گذرد

این روز‌ها که کشور در شرایط عبور از گردنه بحران اقتصادی قرار دارد، تولید داخلی و کارآفرینی، نقش و اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. با همین نگاه هنرستان‌های فنی وحرفه‌ای نقشی کلیدی و راهگشا در بهبود اقتصاد کشور دارند و شاگردانی که از این هنرستان‌ها فارغ‌التحصیل شده و وارد بازار صنعت و تولید می‌شوند، پشتوانه محکمی برای حمایت از تولید ملی هستند.

احمد فاضلی، معاون فنی هنرستان فنی و حرفه‌ای مرحوم مرشدیان در الهیه، یکی از فارغ‌التحصیلان هنرستان‌های فنی وحرفه‌ای و دانش‌آموز نخبه اول انقلاب است. فاضلی در طول ۲۸ سال خدمت در هنرستان‌های مختلف مشهد، نقش زیادی در پرورش و حمایت از دانش‌آموزان نخبه و تأسیس هنرستان‌های جدید در مشهد داشته است، او خودباوری و کار مفید را عامل برتر تولید ملی می‌داند.

از کودکی آچار به دست بودم

احمدفاضلی سال ۱۳۴۹ در محله عیدگاه (مشهد) به دنیا آمده و در سن بسیار کم با پدر همراه می‌شود و برق‌کشی ساختمان انجام می‌دهد. خودش در توضیح این مطلب می‌گوید: پدرم برق‌کش ساختمان بود و من نیز از همان سنین پنج‌وشش‌سالگی برای سیم‌کشی ساختمان‌ها به همراه او می‌رفتم.

با وجود خطرات زیاد در این شغل، به‌دلیل علاقه به کار‌های فنی به این شغل علاقه‌مند شدم و حتی در دوران کودکی با ابتکار و خلاقیت خودم چند وسیله برقی طراحی کردم. در مدرسه نیز همیشه جزو شاگردان ممتاز رشته‌های فنی و عملی بودم و رتبه برتر را به دست می‌آوردم. حتی در سرکار با پدرم، طرح‌های سیم‌کشی جدیدی را که به ذهنم رسیده بود برای پدرم توضیح می‌دادم و پدرم از این طرح‌های مبتکرانه در سیم‌کشی ساختمان استفاده می‌کرد.

تحصیل در رشته برق صنعتی

احمد نوجوان بعد از پایان دوره راهنمایی، به‌دلیل همان علاقه دوران کودکی به رشته‌های فنی، تحصیل در رشته برق صنعتی را ادامه می‌دهد.

فاضلی در توضیح این مطلب می‌گوید: بعد از گرفتن مدرک سوم راهنمایی در رشته برق صنعتی ثبت‌نام کردم، و بعد از ۴ سال موفق به گرفتن مدرک دیپلم برق صنعتی شدم. بعد از آن نیز موفق به گرفتن مدرک فوق‌دیپلم و سپس لیسا‌نس رشته الکترونیک شدم.

در تمام این ۸ سالی که در رشته برق و الکترونیک تحصیل می‌کردم، جزو دانش‌آموزان برتر و نخبه هنرستان و دانشکده بودم، در این مدت طرح‌های پژوهشی و تحقیقی متعددی را در زمینه برق و سیستم‌های الکتریکی مختلف انجام دادم و برای برخی از این طرح‌های تحقیقی نیز رتبه برتر را به دست آورده و تشویق شدم.

گاهی‌اوقات معلم‌ها برخی شاگردان کلاس‌های پایین‌تر را که از نظر درسی و درک مطالب دچار مشکل و دیرفهمی بودند، به من معرفی می‌کردند و از من می‌خواستند که با آن‌ها تمرین کنم. در دوران تحصیل همیشه دنبال تحقیق و پژوهش درباره موضوعات مورد علاقه در زمینه رشته تحصیلی‌ام بودم، حتی در تعطیلات تابستان نیز ارتباط خود را با معلمان و استادانم قطع نمی‌کردم و هرزمان به مشکلی برمی‌خوردم، با رفتن به هنرستان و دانشکده، مشکل را با آن‌ها مطرح و برطرف می‌کردم.

علم‌آموزی با تمرین عملی

احمدفاضلی در طول دوران تحصیل، چیز‌هایی را که سر کلاس درس آموخته بود، در فصل تابستان با کار و به‌طورعملی به مرحله اجرا درمی‌آورد.

او در توضیح این مطلب می‌گوید: یکی از ویژگی‌های رشته‌های فنی و عملی برخلاف رشته‌های نظری، این است که آنچه در کلاس و کارگاه آموخته‌اید، باید به‌طور عملی تکرار کنید تا فراموش نشود، به همین دلیل هر سال با شروع تابستان، به‌عنوان شاگرد در کارگاه برق و الکترونیک مشغول به کار می‌شدم و از صبح تا شب مشغول تعمیر و نصب تابلو‌های برق و سیم‌کشی کارخانه‌ها و خانه‌های مختلف بودم.

کارکردن عملی و حضور در بازار صنعتی، این امکان را می‌داد که آموخته‌های نظری را که قبلا سر کلاس آموخته بودم، در مرحله عملی به اجرا درآورم.

بعد از تعطیلات تابستان که دوباره برای تحصیل به مدرسه و سرکلاس می‌رفتم، احساس می‌کردم درک و فهم مطالب درسی بسیار آسان شده است، به‌عنوان مثال وقتی استاد درباره فلان سیستم برق‌کشی در ساختمان صحبت می‌کرد، تمام سیستم برق‌کشی جلو چشمم نقش می‌بست، چون بار‌ها و بار‌ها این سیستم سیم‌کشی را نصب کرده و با آن آشنا بودم.

اما شاگردانی که تابستان در خانه مانده و تفریح و استراحت کرده بودند، به‌سختی می‌توانستند با تدریس نظری و یکی دوساعت کلاس عملی‌کارگاهی، مطلب را درک کنند.

کوچک‌ترین معلم هنرستان

احمدفاضلی بعد ازگرفتن مدرک فوق دیپلم برق و الکترونیک، به‌عنوان جوان‌ترین معلم وارد هنرستان می‌شود.

خودش در توضیح این مطلب می‌گوید: همان‌طور که گفتم، چون همیشه جزو دانشجویان ممتاز بودم، بعد از فارغ‌التحصیلی و گرفتن مدرک کارشناسی، وارد آموزش و پرورش شدم و با تقاضای تعدادی از معلمان و استادان قدیمی خودم، کارم را به‌عنوان معلم در هنرستان فنی و هنری مهدی‌زاده مشهد، واقع در چهارراه زرینه شروع کردم.

هنرستان فنی و حرفه‌ای مهدی‌زاده، یکی از قدیمی‌ترین هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای مشهد است، بیشتر استادان و معلمان آن افراد باسابقه و با تجربه تدریس چندین‌ساله هستند و معلمان کم‌سن وسال و تازه‌کار در این هنرستان هیچ جایگاهی نداشتند.

اما به‌دلیل سابقه تحقیقی و پژوهشی موفقی که در دوران تحصیل داشتم و همچنین توصیه چند نفر از استادان برجسته، مدیر این هنرستان با کارکردنم در آنجا موافقت کرد و من با ۲۰ سال سن به‌عنوان کم‌سن‌وسال‌ترین معلم این هنرستان مشغول به کار شدم.  

خاطره اولین روز معلمی

فاضلی درباره خاطره نخستین روز تدریس خود می‌گوید: با ۲۰ سال سن با دانش‌آموزان کلاسم به‌ویژه آن‌هایی که چندین سال مردود شده بودند، چندان تفاوتی نداشتم، حتی برخی دانش‌آموزان با داشتن ریش و سبیل از من خیلی بزرگ‌تر بودند.

روز اولی که سر کلاس رفته بودم هنوز به یاد دارم. وقتی در را باز کردم و وارد کلاس شدم، دانش‌آموزان در حال شوخی، سروصدا و مشت و لگدزدن به یکدیگر بودند، به طرف میز معلم رفتم و از دانش‌آموزان خواستم که سرجای خودشان بنشینند، اما کسی توجهی نکرد.

بعد از تکرار چندباره این جمله، سرانجام یکی از بچه‌ها که متوجه حضورم شده بود، با ناراحتی و قلدری گفت: «شما چه‌کاره کلاسی که می‌گی بشینین سر جایتان»، من مبصر کلاس هستم! با آرامی روی صندلی معلم نشستم، عزمم را جزم کردم و با ابهت خاصی رو به دانش‌آموزان کردم و گفتم: من احمد فاضلی، معلم جدید، هستم. با شنیدن این حرف سر و صدا‌ها قطع شد و همه سر جای خودشان نشستند، همه دانش‌آموزان با چشمان گردشده نگاهم کردند.

درس‌دادن را شروع کردم. بعد از چند روز اوضاع عادی شد و به‌دلیل قرابت سنی‌ای که با دانش‌آموزان داشتم، مورد توجه آن‌ها قرار گرفتم و ارتباط خوبی با آن‌ها برقرار کردم، این ارتباط عاطفی در بهبود وضعیت درسی دانش‌آموزان تأثیر زیادی داشت و بیشترشان با رتبه و نمرات عالی قبول شدند.

تعدادی از دانش‌آموزان هنرستان بچه شهرستان‌های اطراف بودند و برای ادامه تحصیل و درس‌خواندن به‌ناچار در مشهد ساکن شده بودند. من ارتباط خوبی نیز با این دانش‌آموزان برقرار کرده بودم و این ارتباط باعث شده بود که آن‌ها غم دوری از خانواده را تا حدودی فراموش کرده و درس بخوانند.

تربیت شاگردان نخبه

احمد فاضلی در طول ۲۸ سال تدریس و معلمی در هنرستان‌های مختلف مشهد از جمله مهدی‌زاده، چمران، مولای متقیان، مرشدیان و... در کنار تدریس، تلاش زیادی نیز برای حمایت از دانش‌آموزان نخبه انجام داده است. خودش دراین‌باره می‌گوید: هنگام درس‌دادن به دانش‌آموزان هنرستان با دانش‌آموزان نخبه و استعداد‌های درخشان بسیاری مواجه می‌شدم.

فقط باید کسی می‌بود که از آن‌ها حمایت می‌کرد. بر همین اساس از همان روز‌های اول ورود به هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای، به‌دنبال شناسایی و حمایت از این دانش‌آموزان نخبه و برتر بودم و به‌طور ویژه از آنان حمایت کرده و ارتباط آنان را با انجمن‌ها و جشنواره‌های علمی برقرار می‌کردم، برخی از این دانش‌آموزان نیز در مسیر علمی خود، اختراعات خوبی را ثبت کردند.

کمال‌نیا یکی از این شاگردان نخبه بود، او از دانش‌آموزان ممتاز و دارای ثبت اختراع بود، رتبه برتر جشنواره خوارزمی را نیز به دست آورده بود. تولید الیاف مصنوعی از ظروف یک‌بارمصرف یکی از اختراعات او بود. اما چون حمایتی از او نشد، ۱۵ سال قبل از ایران خارج شد، خوشبختانه برخی دیگر از دانش‌آموزان نخبه که از آن‌ها حمایت شده است در کشور مانده و از نبوغ آن‌ها در صنعت استفاده می‌شود.

کمبود امکانات هنرستان‌ها

احمد فاضلی، در کنار تدریس و حمایت از شاگردان ممتاز، در افتتاح هنرستان‌های جدید و برطرف‌کردن مشکلات آن‌ها نقش زیادی داشته است.

او در توضیح این مطلب می‌گوید: هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای زیر نظر وزارت آموزش و پرورش اداره می‌شوند، از طرف دیگر با توجه به محدودیت بودجه آموزش و پرورش بیشتر هنرستان‌های مشهد از نظر وسایل و تجهیزات کمبود‌هایی دارند، برخی از این تجهیزات به‌قدری قدیمی و کهنه هستند که کارایی لازم را از دست داده‌اند، باوجوداین ما با تعمیر و تجهیز دوباره همین دستگاه‌های آموزشی و کارگاهی، از آن‌ها استفاده می‌کنیم. حتی گاهی با مراجعه به کارخانه‌ها و کارگاه‌ها از آن‌ها تقاضای کمک کرده و تجهیزاتی دریافت می‌کردیم.

هنرستان‌های فنی وحرفه‌ای زیرساخت و پایه صنعت و تولید در یک کشور هستند، چرا باید شاگردان ما در انتظار یک آچار و پیچ‌گوشتی باشند. مشکل بزرگ دیگر کمبود شدید فضا‌های آموزشی است، ما در منطقه الهیه دو هنرستان فنی و حرفه‌ای پسرانه و دخترانه داریم که هزینه ساخت هر دو را خانواده مرحوم مرشدیان تقبل کرده‌اند.

دوسال قبل این هنرستان با کمترین امکانات افتتاح شد، ناچار ما خودمان میز‌های برق و دستگاه‌های قطعه‌زن را ساختیم، تجهیزات و تأسیسات مکانیک خودرو را از طریق نامه‌نگاری از شرکت ایران‌خودرو دریافت کردیم البته بیشتر این وسایل مستعمل و قدیمی بودند.

درکشور‌های دیگر هنرستان‌های فنی وحرفه‌ای تولیدکننده هستند و با فروش تولیدات خود نیاز‌ها و وسایل خود را تأمین می‌کنند، اما هنرستان‌های ما، هنوز نیازمند کمک و بودجه دولتی هستند، ما می‌توانیم تولیدات کارگاهی خود را به مصرف‌کنندگان بفروشیم و پول آن را صرف هزینه‌های هنرستان کنیم.   

ما مدرک نمی‌خواهیم، کارگر خوب می‌خواهیم

احمدفاضلی معتقد است که ما در عرصه صنعت و تولید هیچ کمبودی نداریم و اگر خودمان را باور داشته باشیم و صادقانه کارکنیم، موفق خواهیم شد.

او دراین‌باره می‌گوید: خیلی از ما به‌دلیل تکرار و تلقین باور کرده‌ایم که توان هیچ کاری را نداریم، اما در ۱۰ سال گذشته با تلاش دانشمندان هسته‌ای کشور، ما جزو هشت‌کشور برتر هسته‌ای دنیا قرار گرفتیم و ثابت کردیم که این تفکر اشتباه و غلط است و فقط اروپایی‌ها نیستند که می‌توانند پیشرو علم وصنعت دنیا باشند.  

در حال حاضر بیشتر تمرکز ما روی مدرک‌گرایی است و توجهی به کاربلدی و تخصص نداریم، به نظرم ما درکشور کار زیاد داریم، اما نیروی کاری و متخصص کافی نداریم. همه فکر می‌کنند هر کس مدرک گرفت، باید پشت میز نشسته و فقط به دیگران دستور بدهد، این طرز فکر اشتباه باعث عقب‌ماندگی ما شده است.

در کشور‌های بزرگ صنعتی مثل: آلمان، ژاپن و آمریکا مهندس‌ها لباس کار پوشیده و پابه‌پای دیگر کارگران و حتی بیشتر از آن‌ها کار می‌کنند. ما نیز تازمانی که کار نکنیم موفق  نخواهیم شد.  

* این گزارش پنج شنبه، ۱۱ مرداد ۹۷ در شماره ۲۴۶ شهرآرامحله منطقه ۱۲ چاپ شده است.