محله آب‌و برق یادگار مهندس شهرستانی

تاریخچه

محله آب و برق از یک سو جز اراضی روستای پاچنار بوده است و از سمت جنوب (ارتفاعات آب و برق) جزئی از روستای نُه‌دره و مُفت آباد محسوب می‌شود. به دلیل بی‌صاحب بودن زمین‌ها، بخشی از اراضی کوه‌های آب و برق در گذشته به «مفت‌آباد» معروف بود.

در سال ۱۳۴۰ به ابتکار مهندس سیدجواد شهرستانی مدیرعامل وقت شرکت آب و برق خراسان، زمین‌ها از منابع طبیعی گرفته شد و در متراژ‌های ۳۰۰ تا ۱۲۰۰ متر مربعی قطعه بندی و به کارگران و مدیران آب و برق مشهد واگذار شد.

روند ساخت و ساز در این محله از سال ۷۰ به بعد با تاسیس شهرداری منطقه ۹ و استفاده از شیوه‌های مدرن شهرسازی قوت گرفت و به مرور زمان جز محدوده برخوردار و توسعه یافته شهر مشهد محسوب شد. از جمله محور‌های مهم و طبیعی موجود در محله آب و برق می‌توان به مسیل موجود در محله اشاره کرد که از جهت شمال غربی محله وارد و از شمال شرقی خارج می‌شود. 

روستای نُه‌دره در دامنه کوه‌های جنوب غربی شهر مشهد، حد فاصل روستا‌های چهارچشمه و پاچنار واقع بود. حدود سال‌های ۵۵ تا ۶۵ اراضی پایین دست روستا و نه خود روستا به محدوده شهری پیوست که در محله آب و برق کنونی قرار دارد. 

بافت

محله آب و برق از محلات پرجمعیت مشهد است که رتبه ۲۵ جمعیت را میان ۱۷۰ محله مشهد به خود اختصاص داده است. این محله که به لحاظ وسعت ۳۴ اُمین محله بزرگ مشهد است؛ ۲۳۱ هکتار وسعت دارد و حدود ۳۱ هزار نفر در آن زندگی می‌کنند. به طور متوسط در هر هکتار محله آب و برق، ۱۳۴ نفر زندگی می‌کنند که با توجه به وسعت زیاد و مسکونی بودن بیشتر قسمت‌های محله جزو محلات با تراکم متوسط مشهد محسوب می‌شود. 

گرچه هنوز تعداد زیادی خانه ویلایی یک و دو طبقه در محله آب و برق باقیمانده به مرور زمان ساختمان‌های ۵ و ۴ طبقه دارد جای خانه‌های ویلایی را می‌گیرد و چهره محله را تغییر می‌دهد. در موج ساخت و ساز‌های دهه هشتاد و نود بسیاری از ساکنان قدیمی این محله تصمیم گرفتند که خانه‌های ویلایی خود را که متراژ بسیاری از آن‌ها بالای دویست متر است را خراب کنند و آپارتمان چند طبقه بسازند. 

حدود ۷۳ درصد از این محله را بافت مسکونی شکل داده است. اراضی تجاری حدود ۵ درصد و زمین خالی و رها شده حدود ۱۱ درصد آن را در برگرفته است. وجود هتل آبان و هتل پارس باعث شده است که حدود ۳ درصد از زمین‌های این محله کاربری اقامتی و گردشگری داشته باشند.

مسیل کال از خیابان صیاد ۱۴ آغاز می‌شود و با فاصله کم از هفت تیر ۳ خارج می‌شود. این آبراه که در مسیر سیلاب‌های احتمالی ساخته شده است در بافت محله بی‌تاثیر نبوده است. خط منحنی که این دو نقطه را به یکدیگر وصل می‌کند باعث بوجود آمدن شکل خاص و متفاوت کوچه‌های سرو و چراغچی شده است.

تراکم جمعیت در بخش‌هایی بین صارمی ۵۲ تا ۵۶ و صارمی ۳۷ تا ۳۹، ویلای ۴ و ۶ و ویلای ۷ و شهید قاضی بسیار بالا می‌رود و حتی به نزدیک ۹۰۰ نفر در هکتار می‌رسد. در بیشتر نقاط محله جمعیت بین ۱۵۰ تا ۶۰۰ نفر در هر هکتار است.

راسته بلوار وکیل‌آباد و ابتدای بلوار حافظ و سراسر بلوار هفت تیر در این محله بیشتر به مغازه‌های فروش غذا اختصاص دارد.

دسترسی

ورودی مترو صیاد شیرازی، ورودی مترو ایستگاه صدف، ورودی مترو ایستگاه هفت تیر در ابتدا، وسط و انتهای این محله در بولوار وکیل آباد قرار دارد. در همه بلوار‌های اصلی این محله مانند بلوار وکیل‌آباد، بلوار هفت تیر، بلوار پیروزی، بلوار شهید صیاد شیرازی و بلوار شهید فکوری ایستگاه‌های اتوبوس وجود دارد و همین پراکندگی ایستگاه‌های اتوبوس در سطح محله باعث شده است که به طور متوسط هر فرد با پیمودن فاصله ۲۳۴ متری به اتوبوس دسترسی پیدا کند.

این فاصله برای ساکنان بلوار ویلا و بخش‌هایی از بلوار حافظ به حدود ۵۰۰ متر می‌رسد. مسیر دوچرخه در بلوار وکیل آباد نیز به کمک دوچرخه‌سواران می‌آید.

امکانات فرهنگی رفاهی

• کتابخانه مرکزی امام خمینی، مجتمع‌های یاقوت و زمرد، کلوپ تفریحی کودکان پاندا، اداره کل منابع طبیعی و مرکز مخابرات استقلال به همراه هتل‌های آبان و پارس مکان‌های مهم و شاخص محله آب و برق هستند.
• شعاع دسترسی به مراکز آموزشی دبستان برای دانش‌آموزان ساکن در محله آب و برق حدود ۳۲۷ متر است که به طور متوسط با فاصله زمانی ۴ دقیقه می‌توانند پشت میز مدرسه بنشینند. دو دبستان دولتی و سه دبستان غیر دولتی در این محله وجود دارد. البته این فاصله در مناطقی از بلوار پیروزی به بیشتر از ۷۰۰ متر می‌رسد.
• بوستان خطی سرو، بوستان سوسن، بوستان مشکین و بوستان آذر ۴ بوستان محلی است که در سطح محله آب و برق پراکنده شده‌اند. اهالی محله به طور متوسط از هر نقطه محله باید ۲۳۰ متر پیاده‌روی کند تا به فضای سبز برسد.
• وجود دو درمانگاه عمومی شبانه‌روزی قائم و کسری در این محله باعث شده است که اهالی مشکلی برای رسیدن به مراکز درمانی نداشته باشند و ۵۰۰ متر میانگین فاصله مکانی برای رسیدن به مراکز درمانی عمومی در این محله باشد. این دو درمانگاه در بلوار هفت تیر واقع شده‌اند. وجود سه درمانگاه عمومی دیگر در مجاورت این محله نیز این شعاع دسترسی را بهبود می‌بخشد.
• سه مسجد در محله آب و برق و ۶ مسجد در محلات همسایه آن وجود دارد که ساکنان با متوسط ۴ دقیقه زمان و پیمودن ۳۱۷ متر می‌توانند به آن دسترسی پیدا کنند.
• سالن ورزشی سرو در پیروزی ۶۳ تنها سالن ورزشی این محله است که باید حدود ۵۰۰ متر پیمود تا به آن رسید. ۴ سالن و مجتمع ورزشی نیز در محلات اقبال و لادن وجود دارد که برای ساکنان بلوار شهید صیاد شیرازی دسترسی به آن آسان است.

حدود جغرافیایی

بلوار حافظ، بلوار شهید صارمی، بلوار پیروزی، بلوار شهید قاضی، بلوار ویلا از معابرشهری این محله هستند. این محله محصور میان بلوار وکیل آباد، بلوار هفت تیر، بلوار شهید فکوری، بلوار شهید صیاد شیرازی است و با محلات هنرستان، شقایق یک، شقایق دو، لادن و اقبال همسایه است.